Ekonomik Yaklaşıma Yönelik İtirazlarla Yüzleşmek
Karar almaya yönelik ekonomik yaklaşımı anlamak başka bir şeydir, bunu uygularken rahat hissetmek başka bir şeydir. Rahatsızlığın kaynakları tipik olarak iki kategoriye ayrılır: insanların ekonomik düşünce tarzına uyacak şekilde hareket etmedikleri ve insanlar bu şekilde hareket etseler bile, bunu yapmamaya çalışmaları gerektiği. Bu argümanları sırayla ele alalım.
İlk İtiraz: İnsanlar, Firmalar ve Toplum Böyle Hareket Etmez
Karar vermeye yönelik ekonomik yaklaşım, çoğu bireyin sahip olduğundan daha fazla bilgi ve çoğu bireyin gerçekte gösterdiğinden daha dikkatli karar vermeyi gerektiriyor gibi görünmektedir. Sonuçta, siz ya da arkadaşlarınızdan herhangi biri alışveriş merkezine gitmeden önce bir bütçe kısıtı çizip fayda maksimizasyonu hakkında kendi kendinize mırıldanıyor musunuz? ABD Kongresi üyeleri yıllık bütçeyi oylamadan önce üretim olanaklarının sınırlarını düşünüyorlar mı? İnsanların ve toplumların dağınık işleyiş biçimleri, bir şekilde düzgün bütçe kısıtlamalarına veya düzgün bir şekilde kıvrılan üretim olanakları sınırlarına pek benzemiyor.
Bununla birlikte, ekonomi yaklaşımı, ekonomik kararların ödünleşimlerini analiz etmek ve anlamak için yararlı bir yol olabilir. Bu noktayı anlamak için, bir an için basketbol oynadığınızı, sağa doğru top sürdüğünüzü ve potaya doğru koşan bir takım arkadaşınıza sola doğru bir sıçrama pası attığınızı hayal edin. Bir fizikçi ya da mühendis, farklı hareketler ve topun ağırlığı ve zıplaması göz önüne alındığında, pas için doğru hız ve yörüngeyi hesaplayabilir. Ancak basketbol oynarken bu hesaplamaların hiçbirini yapmazsınız. Sadece pas atarsınız ve eğer iyi bir oyuncuysanız bunu yüksek isabetle yaparsınız.
Birisi şöyle diyebilir: "Bilim insanının smaç-pas formülü, basketbol oyuncusunun gerçekte sahip olduğundan çok daha fazla fizik bilgisi ve hareket hızları ve ağırlıklar hakkında çok daha spesifik bilgi gerektirir, bu nedenle basketbol paslarının gerçekte nasıl gerçekleştiğinin gerçekçi olmayan bir açıklaması olmalıdır." Bu tepki yanlış olacaktır. İyi bir oyuncunun fizik hesaplaması yapmadan, pratik ve beceri sayesinde topu isabetli bir şekilde fırlatabilmesi, fizik hesaplamasının yanlış olduğu anlamına gelmez.
Benzer şekilde, ekonomik bir bakış açısıyla, her hafta market alışverişi yapan bir kişi, kararlarını bir bütçe kısıtlaması açısından ifade etmese bile, bu kişiye fayda sağlayacak mal kombinasyonunu nasıl satın alacağı konusunda büyük bir pratiğe sahiptir. Hükümet kurumları kusurlu ve yavaş çalışabilir, ancak genel olarak demokratik bir hükümet biçimi, o toplumdaki insanlar tarafından en çok tercih edilen seçimleri yapmak için seçmenlerden ve sosyal kurumlardan baskı hisseder. Dolayısıyla, insan gruplarının, firmaların ve toplumun ekonomik eylemleri hakkında düşünürken, ilk yaklaşım olarak, bunları ekonomik analiz araçlarıyla analiz etmek mantıklıdır. Bu konuda daha fazla bilgi için Tüketici Tercihleri bölümünde davranışsal ekonomi hakkında bilgi edinin.
İkinci İtiraz: İnsanlar, Firmalar ve Toplum Bu Şekilde Hareket Etmemelidir
Ekonomi yaklaşımı insanları kendi çıkarlarını düşünen kişiler olarak tasvir eder. Bu yaklaşımı eleştiren bazılarına göre, kişisel çıkar insanların nasıl davrandığının doğru bir tanımı olsa bile, bu davranışlar ahlaki değildir. Eleştirmenler bunun yerine, insanlara başkalarını daha derinden önemsemelerinin öğretilmesi gerektiğini savunuyor. Ekonomistler bu endişelere çeşitli yanıtlar sunuyor.
Birincisi, ekonomi bir ahlaki eğitim biçimi değildir. Daha ziyade, ekonomik davranışı gerçekte var olduğu şekliyle tanımlamaya çalışır. Filozoflar, dünyayı olduğu gibi tanımlayan pozitif ifadeler ile dünyanın nasıl olması gerektiğini tanımlayan normatif ifadeler arasında bir ayrım yaparlar. Pozitif ifadeler olgusaldır. Doğru ya da yanlış olabilirler, ancak en azından prensipte onları test edebiliriz. Normatif ifadeler öznel görüş sorularıdır. Kanaatlerin doğru ya da yanlış olduğunu kanıtlayamadığımız için onları test edemeyiz. Bunlar sadece kişinin değerlerine dayanan görüşlerdir. Örneğin, bir ekonomist belirli bir şehirde önerilen bir metro sistemini analiz edebilir. Beklenen faydalar maliyetleri aşıyorsa, projenin değerli olduğu sonucuna varır - pozitif analizin bir örneği. Bir başka ekonomist ise COVID-19 salgını sırasında işsizlik tazminatının uzatılmasını savunuyor çünkü Amerika Birleşik Devletleri gibi zengin bir ülke daha az şanslı vatandaşlarıyla ilgilenmelidir - normatif analizin bir örneği.
Pozitif ve normatif ifadeler arasındaki çizgi her zaman çok net olmasa bile, ekonomik analiz, gerçek ekonomide yaşayan gerçek insanların incelenmesine dayanmaya çalışır. Neyse ki, bireylerin tamamen kendi çıkarlarını düşündükleri varsayımı insan doğasına ilişkin bir basitleştirmedir. Aslında bunun kanıtını bulmak için modern ekonominin babası Adam Smith'ten daha uzağa bakmamıza gerek yok. The Theory of Moral Sentiments (Ahlaki Duygular Teorisi) adlı kitabının açılış cümlesi bunu çok net bir şekilde ortaya koymaktadır: "İnsanın ne kadar bencil olduğu düşünülürse düşünülsün, doğasında onu başkalarının talihiyle ilgilendiren ve mutluluğunu görmekten başka hiçbir şey elde etmese de onların mutluluğunu kendisi için gerekli kılan bazı ilkeler olduğu açıktır." Açıkça görüldüğü üzere, bireyler hem çıkarcı hem de özgecildir.
İkinci olarak, kendi çıkarını gözeten davranışları ve kar arayışını kişisel seçim ve özgürlük gibi başka isimlerle de etiketleyebiliriz. Satın alma, çalışma ve tasarruf konularında kişisel tercihler yapabilme yeteneği önemli bir kişisel özgürlüktür. Bazı insanlar, kendileri için önemli miktarda para kazanabilmek ve harcayabilmek için yüksek baskı altında, yüksek maaşlı işler seçebilirler. Diğerleri kazançlarının büyük bir bölümünü hayır kurumlarına ayırabilir veya arkadaşları ve aileleri için harcayabilir. Diğerleri ise kendilerini ilkokul öğretmenliği veya sosyal hizmet uzmanlığı gibi çok fazla zaman, enerji ve uzmanlık gerektiren ancak yüksek maddi ödüller sunmayan bir kariyere adayabilirler. Bazıları da zamanlarının çoğunu tüketen veya yüksek gelir sağlayan ama yine de ailelerine, arkadaşlarına ve düşünmeye zaman ayırabilecekleri bir iş seçebilir. Bazı insanlar büyük bir şirkette çalışmayı tercih edebilir; diğerleri ise kendi işlerini kurmak isteyebilir. İnsanların kendi ekonomik tercihlerini yapma özgürlüğü, saygı duyulmaya değer bir ahlaki değere sahiptir.
| CLEAR IT UP |
| Başka bir isimle anılan bir diyagram aynı mıdır? Ekonomi okurken kendinizi çığ gibi büyüyen diyagramların altında kalmış hissedebilirsiniz. Amacınız, her birini ezberlemek değil, diyagramların altında yatan ortak mantığı ve modeli tanımak olmalıdır. Bu bölümde, farklı etiket kümeleriyle sunsak da, yalnızca bir temel diyagram kullanılmaktadır. Tüketim bütçesi kısıtı ve bir bütün olarak toplum için üretim olanakları sınırı aynı temel diyagramdır. Şekil 2.6’da bireysel bütçe kısıtı ve Mal 1 ve Mal 2 olmak üzere iki mal için üretim olanakları sınırı gösterilmektedir. Ödünleşme diyagramı her zaman üç temel temayı göstermektedir: kıtlık, ödünleşme ve ekonomik verimlilik. İlk tema kıtlıktır. Her iki maldan da sınırsız miktarda bulundurmak mümkün değildir. Bütçe kısıtı veya PPF değişse bile, kıtlık devam eder – sadece farklı bir seviyede. İkinci tema ise ödünleşimlerdir. Bütçe kısıtında veya üretim olanakları sınırında gösterildiği gibi, diğer maldan daha fazla elde etmek için bir malın bir kısmından vazgeçmek gerekir. Bu değiş tokuşun ayrıntıları değişiklik gösterir. Belirlediğimiz bir bütçe kısıtında, ödünleşim malların göreli fiyatları tarafından belirlenir: yani, tüketim tercihi bütçe kısıtında iki malın göreli fiyatı. Bu değiş tokuşlar düz bir çizgi olarak görünür. Ancak, eğri bir çizgi birçok üretim olanakları sınırındaki ödünleşimleri temsil eder çünkü azalan verimler yasası, bir alana kaynak ekledikçe marjinal kazançların azalma eğiliminde olduğunu kabul eder. Belirli şekli ne olursa olsun, ödünleşimler devam eder. Üçüncü tema ekonomik verimlilik veya kıt kaynaklardan en fazla faydayı elde etmektir. Üretim olanakları sınırındaki tüm seçenekler üretken verimliliği gösterir çünkü bu gibi durumlarda, bir malın miktarını diğerinin miktarını azaltmadan artırmanın bir yolu yoktur. Benzer şekilde, bir birey bütçe kısıtı doğrultusunda bir seçim yaptığında, bir malın miktarını diğerinin miktarını azaltmadan artırmanın bir yolu yoktur. Sosyal olarak tercih edilen bir üretim olanakları seti üzerindeki seçim veya bir bireyin bütçe kısıtı üzerindeki kişisel olarak tercih edilen seçim, tahsisat etkinliğini gösterecektir. Temel bütçe kısıtı/üretim olanakları sınırı diyagramı bu kitap boyunca tekrarlanacaktır. Bazı örnekler arasında ticaret, çevre koruma ve ekonomik çıktı, gelir ve ekonomik çıktı eşitliği ve tüketim ile yatırım arasındaki makroekonomik değiş tokuşu analiz etmek için bu değiş tokuş diyagramlarının kullanılması yer almaktadır. Farklı etiketlerin kafanızı karıştırmasına izin vermeyin. Bütçe kısıtı/üretim olanakları sınırı diyagramı, belirli bir durumda kıtlık, ödünleşim ve verimlilik hakkında dikkatlice düşünmek için her zaman sadece bir araçtır. |
Üçüncü olarak, kişisel çıkar amaçlı davranışlar olumlu sosyal sonuçlara yol açabilir. Örneğin, insanlar geçimlerini sağlamak için çok çalıştıklarında ekonomik çıktı yaratırlar. En iyi fırsatları arayan tüketiciler, işletmeleri ihtiyaçlarını karşılayan mal ve hizmetler sunmaya teşvik edecektir. Ulusların Zenginliği'nde yazan Adam Smith, bu özelliği görünmez el olarak adlandırmıştır. Smith, tüketicilerin ve üreticilerin bir piyasa ekonomisinde nasıl etkileşime girdiklerini anlatırken şöyle yazmıştır:
| Her birey… genellikle, ne kamu yararını teşvik etmeye niyetlidir ne de ne kadar teşvik ettiğini bilir. Yerli sanayinin desteklenmesini yabancı sanayinin desteklenmesine tercih ederek, yalnızca kendi güvenliğini amaçlar; ve bu sanayiyi, ürünlerinin en yüksek değere sahip olabileceği şekilde yönlendirerek, yalnızca kendi kazancını amaçlar. Ve diğer birçok durumda olduğu gibi, bu durumda da görünmez bir el tarafından, niyetinin bir parçası olmayan bir sonu desteklemeye yönlendirilir… Kendi çıkarlarının peşinde koşarak, çoğu zaman toplumun çıkarlarını gerçekten teşvik etmek istediğinden daha etkili bir şekilde teşvik eder. |
Görünmez el metaforu, bencil bireysel eylemlerden daha geniş bir toplumsal faydanın ortaya çıkabileceğine dair dikkate değer bir olasılığa işaret etmektedir.
Dördüncüsü, hayatlarının ekonomik kısmında kendi çıkarlarına odaklanan insanlar bile genellikle hayatın diğer kısımlarında kendi dar çıkarlarını bir kenara bırakırlar. Örneğin, işvereninizden zam isterken veya araba almak için pazarlık yaparken kendi çıkarlarınıza odaklanabilirsiniz. Sonra dönüp yerel kütüphanede hikaye okumak için gönüllü olduğunuzda, bir arkadaşınızın yeni bir daireye taşınmasına yardım ettiğinizde veya bir hayır kurumuna bağışta bulunduğunuzda diğer insanlara odaklanabilirsiniz. Kişisel çıkar, birçok ekonomik kararı analiz etmek için makul bir başlangıç noktasıdır, ancak insanların kendi çıkarlarına olmayan hiçbir şeyi asla yapmayacaklarını ima etmeye gerek yoktur.
| BRING IT HOME |
| Seçenekler… Ne Dereceye Kadar? Ne öğrendik? Kıtlığın yaptığımız tüm seçimleri etkilediğini biliyoruz. Bir ekonomist, insanların bu seçimleri yapacak kaynaklara sahip olmadıkları için ya da gelirleri çok düşük ve/veya bu derecelerin fiyatı çok yüksek olduğu için lisans veya yüksek lisans derecesi almadıklarını iddia edebilir. Fırsat setlerinde lisans veya yüksek lisans derecesi mevcut olmayabilir. Bu diplomaların fiyatının çok yüksek olmasının tek nedeni, üniversite harçlarının (ve belki de oda ve yemek ücretlerinin) çok yüksek olması değildir. Bir ekonomist, birçok insan için lisans veya yüksek lisans derecesinin fırsat maliyetinin çok yüksek olduğunu da söyleyebilir. Bu insanlar, diploma almak için yıllarca çalışıp gelir elde etmekten vazgeçmek istemiyor ya da bunu yapamıyorlar. Son olarak, bölümün başında tanıttığımız istatistikler zamanlar arası seçimler hakkında bilgi vermektedir. Bir ekonomist, insanların üniversite diploması almamayı tercih ettiklerini çünkü üniversiteye gitmek için borç para almak zorunda kalabileceklerini ve gelecekte bu borç için ödemek zorunda kalacakları faizin bugünkü kararlarını etkileyeceğini söyleyebilir. Ayrıca, bazı insanlar mevcut tüketimi gelecekteki tüketime tercih ediyor olabilirler, bu nedenle de tüketimi üniversiteden mezun olduktan sonraya ertelemek yerine şimdi daha düşük bir maaşla çalışmayı ve şimdi tüketmeyi tercih ederler. |
Yorumlar
Yorum Gönder