Etkin Bir Bilgi Mekanizması Olarak Piyasa Sistemi
Fiyatlar mal ve hizmet piyasalarında, işgücü piyasalarında ve finansal sermaye piyasalarında mevcuttur. Tüm bu piyasalarda fiyatlar, piyasa ile ilgili bilgilerin -yani talep ve arz arasındaki ilişkinin- toplanması, birleştirilmesi ve iletilmesi için dikkate değer bir sosyal mekanizma olarak hizmet eder ve daha sonra bu bilgileri alıcılara ve satıcılara iletmek için haberciler olarak hizmet eder. Piyasa odaklı bir ekonomide, hiçbir devlet kurumu veya yönlendirici istihbarat, fiyattaki bir değişiklikten kaynaklanan tepkiler ve ara bağlantılar kümesini denetlemez. Bunun yerine, her tüketici kendi tercihlerine ve bütçe setine göre tepki verir ve her kar amacı güden üretici de beklenen karları üzerindeki etkiye göre tepki verir. Aşağıdaki Clear It Up bölümü talep ve arz modellerini incelemektedir.
| CLEAR IT UP |
| Talep ve arz eğrileri neden önemlidir? Talep ve arz modeli bu dersin ikinci temel diyagramıdır. (Kıtlık Dünyasında Seçim bölümünde tanıttığımız fırsat kümesi modeli ilkiydi). Birbirine bölünebilen sayıların olası her kombinasyonunu ezberleyerek uzun bölme aritmetiğini öğrenmeye çalışmak nasıl aptallıksa, bu bölümdeki, bu ders dizisindeki veya bu dersteki her bir talep ve arz örneğini ezberlemeye çalışmak da aptallık olacaktır. Talep ve arz öncelikle bir örnekler listesi değildir. Fiyatları ve miktarları analiz etmek için kullanılan bir modeldir. Talep ve arz diyagramları birçok etikete sahip olsa da, temelde mantıkları aynıdır. Amacınız, herhangi bir piyasayı analiz etmek için kullanabilmeniz için temel modeli anlamak olmalıdır. Şekil 4.9 genel bir talep ve arz eğrisini göstermektedir. Yatay eksen farklı miktar ölçülerini göstermektedir: bir mal veya hizmet miktarı veya belirli bir iş için bir emek miktarı veya bir finansal sermaye miktarı. Dikey eksen bir fiyat ölçüsünü gösterir: bir mal veya hizmetin fiyatı, işgücü piyasasındaki ücret veya finans piyasasındaki getiri oranı (faiz oranı gibi). Talep ve arz modeli mevcut fiyat seviyelerini, ücretleri ve getiri oranlarını açıklayabilir. Böyle bir analizi gerçekleştirmek için, her fiyatta talep edilecek miktarı ve her fiyatta arz edilecek miktarı, yani talep ve arz eğrilerinin şeklini ve bu güçlerin dengeyi sağlamak için nasıl bir araya geleceğini düşünün. Talep ve arzı, ekonomik olayların fiyatlarda, ücretlerde ve getiri oranlarında nasıl değişikliklere neden olacağını açıklamak için de kullanabiliriz. Sadece dört olasılık vardır: herhangi bir olaydaki değişiklik talep eğrisinin sağa ya da sola kaymasına neden olabilir ya da arz eğrisinin sağa ya da sola kaymasına neden olabilir. Bir ekonomik olayın denge fiyatları ve miktarları üzerindeki etkisini analiz etmenin anahtarı, bu dört olasılıktan hangisinin gerçekleştiğini belirlemektir. Bunu doğru bir şekilde yapmanın yolu, talep ve arz eğrilerini değiştiren faktörler listesine geri dönmektir. Aynı anda birden fazla değişken değişiyorsa, genel etkinin kaymaların derecesine bağlı olacağını unutmayın. Birden fazla değişken olduğunda, ekonomistler her bir değişikliği izole eder ve bağımsız olarak analiz eder.  |
Bir ürünün fiyatındaki artış, tüketicilere bir kıtlık olduğu sinyalini verir; bu nedenle, bu ürünü satın alırken tasarruf etmek isteyebilirler. Örneğin, Hawaii'ye bir uçak yolculuğu yapmayı düşünüyorsanız, ancak gitmeyi planladığınız hafta bilet pahalı geliyorsa, biletin daha ucuz olabileceği diğer haftaları düşünebilirsiniz. Fiyat yüksek olabilir çünkü seyahat talebinin yüksek olduğu bir tatil sırasında seyahat etmeyi planlıyordunuz. Belki jet yakıtı gibi bir girdinin maliyeti artmıştır ya da havayolu şirketi kaç kişinin bunu ödemeye istekli olduğunu görmek için fiyatı geçici olarak yükseltmiştir. Belki de bu faktörlerin hepsi aynı anda mevcuttur. Piyasayı analiz etmenize ve fiyat değişikliğini altta yatan faktörlere ayırmanıza gerek yoktur. Tek yapmanız gereken bilet fiyatına bakmak ve uçup uçmayacağınıza ve ne zaman uçacağınıza karar vermek.
Aynı şekilde, fiyat değişiklikleri de üreticilere faydalı bilgiler sağlar. Yulaf yetiştiren ve yulaf fiyatının yükseldiğini öğrenen bir çiftçinin durumunu düşünün. Yüksek fiyat, yulaf yemenin özellikle sağlıklı olduğunu ilan eden yeni bir bilimsel çalışmanın neden olduğu talep artışından kaynaklanıyor olabilir. Belki de mısır gibi ikame bir tahılın fiyatı yükseldi ve insanlar buna daha fazla yulaf satın alarak karşılık verdi. Yulaf çiftçisinin ayrıntıları bilmesine gerek yoktur. Çiftçinin sadece yulaf fiyatının arttığını ve bunun sonucunda üretimi artırmanın karlı olacağını bilmesi gerekir.
Bireysel tüketicilerin ve üreticilerin fiyatlara tepki verirken sergiledikleri eylemler mal, işgücü ve mali sermaye piyasalarında üst üste biner ve birbirine kenetlenir. Herhangi bir piyasada meydana gelen bir değişiklik, bu çoklu bağlantılar aracılığıyla diğer piyasalara aktarılır. Piyasaların dengeye ulaşmasına yardımcı olan ve farklı piyasaları birbirine bağlayan esnek fiyatların rolüne ilişkin vizyon, fiyat kontrollerinin neden bu kadar ters etki yaratabileceğini açıklamaya yardımcı olur. Fiyat kontrolleri, çeşitli piyasaların fiyatları belirlemesine izin vermek yerine fiyatları düzenlemeye hizmet eden hükümet yasalarıdır. Eski bir atasözü vardır: "Elçiye zeval olmaz." Eski zamanlarda haberciler uzak şehirler ve krallıklar arasında bilgi taşırlardı. Kötü haber getirdiklerinde, haberciyi öldürmek için duygusal bir dürtü vardı. Ancak elçiyi öldürmek kötü haberi ortadan kaldırmadı. Dahası, haberciyi öldürmenin istenmeyen bir yan etkisi vardı: Diğer haberciler o şehre ya da krallığa haber götürmeyi reddederek vatandaşlarını hayati bilgilerden mahrum bırakıyordu.
Fiyat kontrolleri isteyenler elçiyi öldürmeye ya da en azından fiyatların fiyat ve miktar dengesini sağladığına dair hoş karşılanmayan bir mesajı bastırmaya çalışmaktadır. Ancak fiyat kontrolleri arz ve talebin altında yatan güçleri etkilemek için hiçbir şey yapmaz ve bunun ciddi yansımaları olabilir. Çin'in 1950'lerin sonundaki "İleriye Doğru Büyük Atılımı" sırasında hükümet gıda fiyatlarını yapay olarak düşük tutmuş ve bunun sonucunda 30 ila 40 milyon insan açlıktan ölmüştür çünkü düşük fiyatlar çiftlik üretimini baskılamıştır. Bu, Komünist Parti lideri Mao Zedong'un hızlı sanayileşme ve kolektifleştirme yoluyla ülkeyi tarım ekonomisinden hızla sosyalist bir topluma dönüştürmeye yönelik sosyal ve ekonomik kampanyasıydı. Arz ve talepteki değişimler, tüketicilerin ve üreticilerin davranışlarıyla kendini göstermeye devam edecektir. Fiyat kontrolleri yoluyla fiyat habercisini etkisiz hale getirmek, ekonomideki herkesi kritik bilgilerden mahrum bırakacaktır. Bu bilgi olmadan, hem alıcılar hem de satıcılar olmak üzere herkesin ekonomide meydana gelen değişikliklere esnek ve uygun bir şekilde tepki vermesi zorlaşır.
| BRING IT HOME |
| Baby Boomers Yaşlanıyor Arz ve talep teorisi işgücü piyasalarında neler olduğunu açıklayabilir ve Şekil 4.10’da gösterildiği gibi baby boomers kuşağının sağlık ihtiyaçları arttıkça hemşirelere olan talebin de artacağını öne sürer. Bu artışın etkisi, bu vakanın ilk bölümünde atıfta bulunulan 2020’de kazanılan 75.330 $’dan daha yüksek bir ortalama maaşla sonuçlanacaktır. Yeni denge (E1), yeni denge fiyatında (Pe1) olacak ve denge miktarı da Qe0’dan Qe1’e yükselecektir.  Hemşirelere olan talep artarken, emekliliğe ayrılan hemşire sayısının artması ve hemşirelik diploması harçlarının yükselmesi nedeniyle arzın daraldığını varsayalım. Şekil 4.11’deki arz eğrisinin sola doğru kayması, azalan hemşire arzının etkisini yansıtmaktadır. İki eğrideki kaymalar hemşireler için daha yüksek maaşlarla sonuçlanır, ancak arz ve talebin göreceli kaymalarına bağlı olduğu için hemşire miktarı üzerindeki genel etki belirsizdir.  Hemşire sayısının ilk istihdamlarına göre artacağını mı yoksa azalacağını mı bilmesek de, daha yüksek maaşlara sahip olacaklarını biliyoruz. |
Yorumlar
Yorum Gönder