Büyük Deregülasyon Deneyi
Amerika Birleşik Devletleri'nde her düzeydeki hükümetler çok çeşitli sektörlerde fiyatları düzenlemiştir. Doğal tekel niteliği taşıyan su ve elektrik gibi bazı durumlarda, ekonomi teorisinde bu tür düzenlemelere yer vardır. Ancak, politikacılara bir kez piyasalara müdahale etme ve fiyat ve miktarları seçme zemini verildiğinde, nerede durulacağını bilmek zordur.
Fiyat ve Miktarların Düzenlenmesine İlişkin Şüpheler
1970'lerden itibaren, tüm siyasi eğilimlerden politika yapıcılar için mevcut fiyat düzenlemesinin iyi çalışmadığı açık hale geldi. Amerika Birleşik Devletleri, havayolları, demiryolları, kamyon taşımacılığı, şehirlerarası otobüs seyahati, doğal gaz ve banka faiz oranları üzerindeki hükümet kontrollerini kaldırarak büyük bir politika deneyi -Tekel'de tartıştığımız deregülasyon- gerçekleştirdi. Clear It Up, özellikle bir sektörde -havayolları- deregülasyonun sonuçlarını tartışıyor.
| CLEAR IT UP |
| Havayolu deregülasyonunun sonuçları nelerdir? Sarkaç neden deregülasyon lehine sallandı? Havayolu endüstrisini düşünün. Hava yolculuğunun ilk günlerinde hiçbir havayolu sadece yolcu taşıyarak kar elde edemezdi. Havayollarının taşıyacak başka bir şeye ihtiyacı vardı ve Posta Servisi bu şeyi hava postası ile sağladı. Böylece, ABD hükümetinin havayolu endüstrisine yönelik ilk düzenlemesi Posta Servisi aracılığıyla gerçekleşti. 1926’da Posta Genel Müdürü havayolu şirketlerine posta dağıtım ihtiyaçlarına dayalı olarak belirli rotalarda uçma izni vermeye başladı ve havayolu şirketleri bazı yolcuları da yanlarına aldı. 1934 yılında antitröst yetkilileri, Posta Genel Müdürü’nü ülkenin hava yollarını tekelleştirmek için o günün büyük havayolu şirketleriyle işbirliği yapmakla suçladı. 1938 yılında ABD hükümeti, bunun yerine uçak ücretlerini ve rotaları düzenlemek üzere Sivil Havacılık Kurulu’nu (CAB) oluşturdu. CAB, 1938’den 1978’e kadar 40 yıl boyunca tüm ücretleri onayladı, tüm giriş ve çıkışları kontrol etti ve hangi havayollarının hangi rotalarda uçabileceğini belirledi. CAB bunun gerekli olduğunu düşünmediği için 40 yıl boyunca ülke genelindeki ana güzergahlara yeni havayolu girişi olmadı. 1978 yılında Havayolu Deregülasyon Yasası, hükümeti uçak biletlerini ve tarifelerini belirleme işinden çıkardı. Yeni yasa sektörü sarstı. Pan American, Eastern ve Braniff gibi ünlü eski havayolları iflas etti ve ortadan kayboldu. People Express gibi bazı yeni havayolları kuruldu ve sonra yok oldu. Serbestleşmeyle birlikte artan rekabet, önümüzdeki yirmi yıl içinde uçak bilet fiyatlarını yaklaşık üçte bir oranında düşürerek tüketicilere yılda milyarlarca dolar tasarruf sağladı. Eskiden ortalama bir uçuş koltuklarının sadece yarısı dolu olarak kalkardı; şimdi ise üçte ikisi dolu ve bu çok daha verimli. Havayolları ayrıca, tüm uçakların belirli bir saatte merkezi bir merkez şehre uçtuğu ve daha sonra ayrıldığı hub-and-spoke sistemlerini de geliştirmiştir. Sonuç olarak, konuşulan şehirlerden herhangi biri arasında tek bir bağlantı ile uçulabiliyor ve deregülasyon öncesine göre daha fazla şehre daha fazla hizmet veriliyor. Daha düşük ücretler ve daha fazla hizmet sayesinde, havayolu yolcularının sayısı 1970’lerin sonundan 2000’lerin başına kadar iki katına çıktı; bu artış da havayolu sektöründeki istihdam sayısını iki katına çıkardı. Bu arada, hükümet güvenlik müfettişlerinin dikkatli gözetimi sayesinde ticari hava yolculuğu zaman içinde daha güvenli hale gelmeye devam etmiştir. ABD havayolu endüstrisi mükemmel olmaktan uzaktır. Örneğin, son yıllarda gerçekleşen bir dizi birleşme, rekabetin nasıl tehlikeye girebileceği konusunda endişelere yol açmıştır. |
Devletin fiyat düzenlemesiyle ilgili bir zorluk, ekonomistlerin düzenleyici ele geçirme olarak adlandırdığı, düzenlendiği varsayılan firmaların takip edecekleri düzenlemeleri belirlemede büyük bir rol oynamasıdır. Örneğin havayolu endüstrisi düzenlendiğinde, düzenleyici kurula atamalar önerdi, kurulla tartışmaları için lobiciler gönderdi, kurulun karar aldığı bilgilerin çoğunu sağladı ve kuruldan ayrılan kişilerin en azından bazılarına iyi maaşlı işler teklif etti. Bu durumda, düzenleyicilerin tüketicileri kötü temsil etmesi kolaydır. Düzenleyicilerin ele geçirilmesinin sonucu olarak, hükümet fiyat düzenlemeleri genellikle mevcut rakiplerin birlikte çalışarak üretimi azaltmaları, fiyatları yüksek tutmaları ve rekabeti sınırlandırmaları için bir yol haline gelebilir.
Deregülasyonun Etkileri
Deregülasyonun, hem havayollarında hem de diğer sektörlerde, olumsuz yanları vardır. Daha büyük rekabet baskısı, giriş ve çıkışlara yol açtı. Firmalar iflas ettiklerinde ya da büyük ölçüde küçüldüklerinde, başka işler bulmak zorunda kalan işçileri işten çıkardılar. Sonuçta piyasa rekabeti tam bir mücadele sporudur.
Enron, Tyco International ve WorldCom gibi önde gelen şirketlerin karıştığı bir dizi büyük muhasebe skandalı, 2002 yılında Sarbanes-Oxley Yasası'na yol açtı. Hükümet, Sarbanes-Oxley'i yatırımcıları muhasebe dolandırıcılığından korumak için kamu şirketleri tarafından sağlanan finansal bilgilere olan güveni artırmak üzere tasarladı.
2007'nin sonlarında başlayan Büyük Durgunluk, en azından kısmen Amerika Birleşik Devletleri'nde başlayan küresel bir mali krizden kaynaklanmıştır. Krizin kilit bileşeni, teminatlandırılmış ipotek yükümlülükleri (CMO'lar, bir tür ipoteğe dayalı menkul kıymet) ve kredi temerrüt swapları (CDS'ler, CMO'lar gibi varlıklar üzerinde yapılan ve CDS sahibi CMO'ya sahip olmasa bile bir ödeme sağlayan sigorta sözleşmeleri) gibi çeşitli düzenlenmemiş finansal varlık türlerinin yaratılması ve ardından iflas etmesiydi. Standard & Poors, Moody's ve Fitch gibi özel kredi derecelendirme kuruluşları bu varlıkların çoğunu çok güvenli olarak değerlendirmiştir.
Bu varlıklara yönelik piyasaların çöküşü mali krizi hızlandırdı ve büyük bir yatırım bankası olan Lehman Brothers'ın, Wachovia gibi çok sayıda büyük ticari bankanın ve hatta kamulaştırılması, yani federal hükümet tarafından devralınması gereken Federal Ulusal Mortgage Şirketi'nin (Fannie Mae) iflasına yol açtı. Mali krize verilen yanıtlardan biri, mali sistemi büyük ölçüde reforme etmeye çalışan Dodd-Frank Yasası olmuştur. Yasanın amacı, dodd-frank.com'da belirtildiği üzere:
| Finansal sistemde hesap verebilirliği ve şeffaflığı geliştirerek Amerika Birleşik Devletleri’nin finansal istikrarını teşvik etmek, “batmak için çok büyük”ü sona erdirmek, kurtarma programlarını sona erdirerek Amerikan vergi mükellefini korumak, [ve] tüketicileri kötü niyetli finansal hizmet uygulamalarından korumak… |
Tüm piyasa temelli ekonomiler, sözleşmelerin uygulanması, vergilerin toplanması, sağlık ve çevrenin korunmasına ilişkin yasalar da dahil olmak üzere bir dizi yasa ve yönetmelik çerçevesinde faaliyet gösterir. Bu bölümde tartıştığımız hükümet politikaları -bazı rekabete aykırı birleşmelerin engellenmesi, kısıtlayıcı uygulamaların sona erdirilmesi, doğal tekellere tavan fiyat düzenlemesi getirilmesi ve deregülasyon gibi- daha fazla rekabetle birlikte gelen teşvikleri güçlendirmek için hükümetin rolünü göstermektedir.
| BRING IT HOME |
| Pişirme, Isıtma ve Soğutmadan Daha Fazlası Federal Ticaret Komisyonu (FTC) Kinder Morgan / El Paso Corporation birleşmesi hakkında ne karar verdi? Dikkatli bir incelemenin ardından federal yetkililer, birleşen firmaya güçlü bir pazar gücü sağlayabilecek tek bir önemli çakışma alanı olduğuna karar verdi. FTC, Kinder Morgan’ın çakışma alanını elden çıkarması koşuluyla birleşmeyi onayladı. Tallgrass, Kinder Morgan Interstate Gas Transmission, Trailblazer Pipeline Co. LLC’yi, Wyoming’deki iki işleme tesisini ve Kinder Morgan’ın Rockies Express Boru Hattı’ndaki yüzde 50 hissesini satın alarak FTC gerekliliklerini karşıladı. FTC, ölçek ekonomilerinden kaynaklanan potansiyel maliyet düşüşleri ile pazar gücünün yoğunlaşması arasında bir denge kurmaya çalışıyordu. Doğal gaz fiyatı düştü mü? Evet, oldukça önemli ölçüde. 2010 yılında doğal gazın kuyu başı fiyatı bin fit küp başına 4,48 dolardı. Bu fiyat 2012 yılında sadece 2,66 dolara düşmüştür. Fiyattaki büyük düşüşün sorumlusu birleşme miydi? Bu sorunun cevabı belirsiz. Fiyattaki keskin düşüşe en büyük katkı doğal gaz arzındaki genel artış oldu. Fracking adı verilen bir işlemle şeyl yatakları çatlatılarak giderek daha fazla doğal gaz elde edilebildi. Çevresel nedenlerle tartışmalı olan fracking, daha önce ekonomik olarak erişilmesi mümkün olmayan bilinen doğal gaz rezervlerinin geri kazanılmasını sağladı. Kinder Morgan’ın 80.000 milden fazla boru hattını kontrol etmesi, gazın kuyu başlarından son kullanıcılara taşınmasını muhtemelen daha sorunsuz hale getirdi ve artan arzdan daha fazla yararlanılmasını sağladı. |
Yorumlar
Yorum Gönder