Biçim Bozulması
Kayalar gerildiğinde, ortaya çıkan gerilme elastik, sünek veya kırılgan olabilir. Bu değişim genellikle biçim bozulması olarak adlandırılır. Elastik deformasyon, bir stres serbest bırakıldıktan sonra tersine çevrilebilen gerilmedir. Örneğin, bir lastik bandı gerdiğinizde, serbest bıraktıktan sonra elastik olarak orijinal şekline geri döner. Sünek deformasyon, bir malzemeye şeklindeki değişikliklerin kalıcı olmasını sağlayacak kadar stres uygulandığında ve malzeme artık orijinal şekline geri dönemediğinde meydana gelir. Örneğin, bir metal çubuğu çok fazla bükerseniz, kalıcı olarak şekilsiz hale gelebilir. Elastik deformasyonun aşıldığı ve gerilmenin kalıcı hale geldiği noktaya akma noktası denir. Şekilde akma noktası, çizginin elastik deformasyondan sünek deformasyona geçtiği yerdir (kesikli çizginin sonu). Gevrek deformasyon, kaya bütünlüğünün bozulduğu ve kayanın artan stres altında kırıldığı, geri dönüşü olmayan bir başka kritik noktadır.
Bir kayanın maruz kaldığı deformasyon türü gözenek basıncına, gerinim oranına, kaya dayanımına, sıcaklığa, gerilme yoğunluğuna, zamana ve sınırlama basıncına bağlıdır. Gözenek basıncı, kaya veya tortu içine gömülü açık alanlardaki veya gözeneklerdeki sıvılar tarafından kaya üzerine uygulanır. Gerilme oranı, bir malzemenin ne kadar hızlı deforme olduğunu ölçer. Örneğin, yavaşça stres uygulamak, bir tahta parçasını kırmadan bükmeyi kolaylaştırır. Kaya mukavemeti, bir kayanın stres altında ne kadar kolay deforme olduğunu ölçer Şeyl düşük, granit ise yüksek mukavemete sahiptir. Isının uzaklaştırılması veya sıcaklığın düşürülmesi, malzemeleri daha sert ve kırılgan deformasyona duyarlı hale getirir. Öte yandan, malzemeleri ısıtmak onları daha sünek ve daha az kırılgan hale getirir. Isıtılmış cam bükülebilir ve gerilebilir.
| Etken | Gerilme tepkisi |
|---|---|
| Sıcaklık artışı | Daha sünek |
| Gerinim oranının artırılması | Daha kırılgan |
| Kaya mukavemetinin artırılması | Daha kırılgan |
Yorumlar
Yorum Gönder