Uyuşturucu Kullanmadan Bilinci Değiştirmek
Her ne kadar psikoaktif ilaçların kullanımı bilinç deneyimimizi kolaylıkla ve derinden değiştirebilse de, bilincimizi ilaçlar olmadan da -ve genellikle daha güvenli bir şekilde- değiştirebiliriz. Bu değişen bilinç durumları bazen uyumak, televizyon izlemek, egzersiz yapmak veya ilgimizi çeken bir görev üzerinde çalışmak gibi basit ve güvenli faaliyetlerin sonucudur. Bu bölümde hipnoz, duyusal yoksunluk ve meditasyonun yanı sıra uyuşturucu kaynaklı olmayan diğer mekanizmalar yoluyla bilinçte meydana gelen değişiklikleri ele alıyoruz.
Telkin Yoluyla Davranış Değiştirme: Hipnozun Gücü
Franz Anton Mesmer (1734-1815) tüm canlı bedenlerin manyetik enerji ile dolu olduğuna inanan Avusturyalı bir doktordu. Mesmer, muayenehanesinde mıknatısları hastalarının bedenleri üzerinde gezdirirken onlara fiziksel ve psikolojik sorunlarının ortadan kalkacağını söylüyordu. Hastalar sıklıkla transa benzer bir duruma geçtiler ("büyülendikleri" söyleniyordu) ve uyandıklarında kendilerini daha iyi hissettiklerini bildirdiler (Hammond, 2008).
Şekil; Franz Anton Mesmer, hastalarını trans haline sokmak için vücutlarının üzerinden mıknatıslar geçirdi; hastalar "büyülendi".
[Wikimedia Commons – public domain.]
Mesmer'in tekniklerinin etkinliğini test eden sonraki araştırmalar, hastalarında uzun süreli bir iyileşme bulamamış olsa da, insanların deneyimlerinin ve davranışlarının telkin gücüyle değiştirilebileceği fikri psikolojide önemini korumuştur. İskoç bir doktor olan James Braid, 1843 yılında hipnoz terimini Yunanca uyku kelimesine dayandırarak icat etmiştir (Callahan, 1997).
Hipnoz, genellikle hipnotik indüksiyon olarak bilinen bir prosedürle indüklenen, yüksek telkin edilebilirlik, derin rahatlama ve yoğun odaklanmadan oluşan trans benzeri bir bilinç durumudur (Nash & Barnier, 2008). Hipnoz, kısmen Sigmund Freud tarafından bilinçsiz arzu ve duyguları bilinçli hale getirme ve böylece dikkate alınabilir ve yüzleşilebilir hale getirme girişiminde kullanılmasıyla ünlenmiştir (Baker & Nash, 2008).
Hipnoz telkinin gücüne dayandığından ve bazı insanlar diğerlerine göre daha telkin edilebilir olduğundan, bu insanlar daha kolay hipnotize edilir. Hilgard (1965) test ettiği katılımcıların yaklaşık %20'sinin hipnoza karşı tamamen duyarsız olduğunu, yaklaşık %15'inin ise hipnoza karşı oldukça duyarlı olduğunu bulmuştur. Hipnoz için en iyi katılımcılar, hipnotize edilmeye istekli veya hevesli, dikkatlerini odaklayabilen ve çevresel farkındalığı engelleyebilen, yeni deneyimlere açık ve fantezi kurabilen kişilerdir (Spiegel, Greenleaf ve Spiegel, 2005).
Hipnotize olmak isteyen kişiler iyi bir denek olmak, hipnozcunun telkinlerine açık olmak ve algıladıkları hipnotize edilmiş kişi rolünü yerine getirmek için motive olurlar (Spanos, 1991). Hipnotize olmuş durum, uyum, rahatlama, itaat ve telkin kombinasyonundan kaynaklanır (Fassler, Lynn ve Knox, 2008). Bu, hipnotize edilen kişilerin "numara yaptığını" veya hipnotize edildikleri konusunda yalan söylediğini göstermez. Kinnunen, Zamansky ve Block (1994), hipnotize edilen kişilerin hipnotize edildiklerini yalanlayıp yalanlamadıklarını test etmek için cilt iletkenliği ölçümleri (terlemeyi ölçerek duygusal tepkiyi gösteren ve bu nedenle güvenilir bir aldatma göstergesi olan) kullanmışlardır. Elde ettikleri sonuçlar, hipnotize edildiği varsayılan deneklerin neredeyse %90'ının gerçekten hipnotize edildiklerine inandıklarını göstermiştir.
Hipnozla ilgili yaygın bir yanılgı, hipnoz uzmanının hipnotize edilmiş hastaların "kontrolünü ele geçirebildiği" ve böylece onlara iradeleri dışında davranışlarda bulunmalarını emredebildiğidir. Hipnotize edilmiş kişiler telkin edilebilir olsalar da (Jamieson & Hasegawa, 2007), yine de davranışlarının farkındalığını ve kontrolünü ellerinde tutarlar ve isterlerse hipnotistin telkinlerine uymayı reddedebilirler (Kirsch & Braffman, 2001). Aslında, hipnotize edilmemiş kişiler de genellikle hipnotize edilmiş kişiler kadar telkine açıktır (Orne & Evans, 1965).
Bir başka yaygın inanış da hipnotizmacıların insanlara hipnotize edildikleri sırada başlarına gelenleri unutturabilecekleri yönündedir. Hilgard ve Cooper (1965) bu soruyu araştırmış ve hipnoz yoluyla çok yüksek derecede duyarlı olan kişilerin en azından bazı posthipnotik amnezi belirtileri (örneğin, hipnoz altındayken kendilerine söylenen bilgileri nerede öğrendiklerini unutmaları) göstermelerini sağlayabildiklerini, ancak bu etkinin güçlü veya yaygın olmadığını bulmuşlardır.
Bazı hipnoz uzmanları, insanların unuttukları veya bastırdıkları çocukluk deneyimleri veya suç mahalli detayları gibi olayları hatırlamalarına yardımcı olmak için hipnozu kullanmaya çalışmışlardır. Buradaki fikir, bazı anıların depolandığı ancak artık geri getirilemediği ve hipnozun geri getirme sürecine yardımcı olabileceğidir. Ancak araştırmalar bunun başarılı olmadığını ortaya koymaktadır: Hipnotize edilen ve ardından çocukluklarını yeniden yaşamaları istenen kişiler çocuk gibi davranıyor, ancak kendi çocukluklarında başlarına gelenleri doğru bir şekilde hatırlamıyorlar (Silverman & Retzlaff, 1986). Ayrıca, hipnoz yoluyla üretilen telkin edilebilirlik, insanların yaşamadıkları deneyimleri hatalı bir şekilde hatırlamalarına neden olabilir (Newman & Baumeister, 1996). Bu nedenle birçok eyalet ve yargı bölgesi, hipnoz yoluyla elde edilen "kanıtların" uydurma ve yanlış olma olasılığı nedeniyle ceza davalarında hipnoz kullanımını yasaklamıştır.
Hipnoz ayrıca sigara, aşırı yeme ve alkol kullanımını azaltmak gibi istenmeyen davranışları değiştirmeye çalışmak için de sıklıkla kullanılır. Bu alanlarda hipnozun etkinliği tartışmalı olmakla birlikte, en azından bazı başarılar bildirilmiştir. Kirsch, Montgomery ve Sapirstein (1995) hipnozun diğer terapi biçimlerine eklenmesinin tedavinin etkinliğini artırdığını bulmuş, Elkins ve Perfect (2008) ise hipnozun insanların sigarayı bırakmasına yardımcı olmada faydalı olduğunu bildirmiştir. Hipnoz, TSSB gibi anksiyete bozuklukları yaşayan hastaların deneyimlerini iyileştirmede (Cardena, 2000; Montgomery, David, Winkel, Silverstein ve Bovbjerg, 2002) ve ağrıyı azaltmada da etkilidir (Montgomery, DuHamel ve Redd, 2000; Paterson ve Jensen, 2003).
Bilinci Değiştirmek için Duyumları Azaltmak: Duyusal Yoksunluk
Duyusal yoksunluk, beş duyudan birini veya daha fazlasını etkileyen uyarıcıların kasıtlı olarak azaltılmasıdır ve bunun sonucunda bilinçte değişiklikler olma olasılığı bulunur. Duyusal yoksunluk, rahatlama veya meditasyon amacıyla ve bilinçte keyifli değişiklikler üretmek için fiziksel ve zihinsel sağlık bakım programlarında kullanılır. Ancak mahrumiyet uzun sürdüğünde nahoştur ve bir işkence aracı olarak kullanılabilir.
Duyusal yoksunluğun en basit biçimleri, kişinin görme duyusunu engellemek için göz bağı veya ses duyusunu engellemek için kulaklıktan başka bir şey gerektirmese de, koku, tat, dokunma, ısı ve yerçekimi duyularını geçici olarak kesmek için daha karmaşık cihazlar da geliştirilmiştir. 1954 yılında Ulusal Akıl Sağlığı Enstitüsü'nde nörofizyolog olan John Lilly duyusal yoksunluk tankını geliştirdi. Tank, insan vücuduyla aynı sıcaklıktaki suyla doldurulur ve vücudun yüzmesi için suya tuzlar eklenir, böylece yerçekimi hissi azaltılır. Tank karanlık ve ses geçirmezdir ve suda klor gibi kimyasallar kullanılarak kişinin koku alma duyusu engellenir.
[Jon Roig – Sensory Deprivation Tank – CC BY 2.0.] Duyusal yoksunluk tanklarında yapılan tedavinin, çeşitli psikolojik ve tıbbi sorunlara yardımcı olduğu gösterilmiştir.
Duyusal yoksunluk tankı terapi ve rahatlama için kullanılmıştır. Alternatif şifa ve meditasyon amaçlı tipik bir seansta, kişi bir saate kadar izolasyon tankında dinlenebilir. İzolasyon tanklarında tedavinin uykusuzluk ve kas ağrısı (Suedfeld, 1990b; Bood, Sundequist, Kjellgren, Nordström ve Norlander, 2007; Kjellgren, Sundequist, Norlander ve Archer, 2001), baş ağrısı (Wallbaum, Rzewnicki, Steele ve Suedfeld, 1991) ve sigara, alkolizm ve obezite gibi bağımlılık davranışları (Suedfeld, 1990a) dahil olmak üzere çeşitli tıbbi sorunlara yardımcı olduğu gösterilmiştir.
Nispeten kısa süreli duyusal yoksunluk seansları rahatlatıcı ve hem zihinsel hem de fiziksel olarak faydalı olsa da, uzun süreli duyusal yoksunluk, kafa karışıklığı ve halüsinasyonlar da dahil olmak üzere algı bozukluklarına yol açabilir (Yuksel, Kisa, Avdemin ve Goka, 2004). Bu nedenle duyusal yoksunluk bazen bir işkence aracı olarak kullanılmaktadır (Benjamin, 2006).
Meditasyon
Meditasyon, bireyin bir nesne, bir kelime veya nefes alma gibi belirli bir şeye odaklandığı, dış dikkat dağıtıcı unsurları görmezden gelme, kişinin iç durumuna odaklanma ve bir rahatlama ve esenlik durumuna ulaşma amacını taşıyan teknikleri ifade eder. Çeşitli Doğu dinlerinin (Hinduizm, Budizm ve Taoizm) takipçileri daha yüksek bir ruhsal duruma ulaşmak için meditasyonu kullanır ve yoga, Zen ve Transandantal Meditasyon gibi Batı'daki popüler meditasyon biçimleri bu uygulamalardan kaynaklanmıştır. Birçok meditasyon tekniği çok basittir. Tek yapmanız gereken gözleriniz kapalı bir şekilde rahat bir pozisyonda oturmak ve derin nefes alıp vermektir. Bunu kendiniz denemek isteyebilirsiniz ("Video Klip: Meditasyonu Deneyin").
Video Klip: Meditasyonu Deneyin
http://www.youtube.com/watch?v=qs_DuZigRzY
İşte kendi evinizde yapabileceğiniz basit bir meditasyon egzersizi.
Beyin görüntüleme çalışmaları, meditasyonun sadece rahatlatıcı olmadığını, aynı zamanda değişmiş bir bilinç durumuna da neden olabileceğini göstermiştir. Cahn ve Polich (2006), meditatif durumdaki deneyimli meditatörlerin daha belirgin alfa ve teta dalgalarına sahip olduğunu bulmuştur ve diğer çalışmalar meditasyon sırasında kalp atış hızı, deri iletkenliği, oksijen tüketimi ve karbondioksit eliminasyonunda düşüşler olduğunu göstermiştir (Dillbeck, Glenn ve Orme-Johnson, 1987; Fenwick, 1987). Bu çalışmalar, otonom sinir sisteminin (ANS) sempatik bölümünün meditasyon sırasında baskılandığını ve meditasyon yapan kişi daha derin gevşeme ve bilinç durumlarına geçtikçe daha rahat bir fizyolojik durum yarattığını göstermektedir.
[Mitchell Joyce – Meditation – CC BY-NC 2.0.] Araştırmalar düzenli meditasyonun olumlu fizyolojik ve psikolojik etkileri olduğunu ortaya koymuştur.
Araştırmalar, düzenli meditasyonun stres ve depresyonun etkilerine aracılık edebileceğini ve iyi oluşu destekleyebileceğini ortaya koymuştur (Grossman, Niemann, Schmidt ve Walach, 2004; Reibel, Greeson, Brainard ve Rosenzweig, 2001; Salmon vd., 2004). Meditasyonun kan basıncını kontrol etmeye yardımcı olduğu da gösterilmiştir (Barnes, Treiber ve Davis, 2001; Walton ve ark., 2004). Lyubimov (1992) tarafından yapılan bir çalışma, meditasyon sırasında beynin daha geniş bir alanının duyusal uyaranlara yanıt verdiğini göstermiştir; bu da meditasyonun bir sonucu olarak iki beyin yarım küresi arasında daha fazla koordinasyon olduğunu düşündürmektedir. Lutz ve diğerleri (2004) düzenli olarak meditasyon yapanların (yapmayanların aksine) beyinlerinin daha büyük bir bölümünü kullanma eğiliminde olduklarını ve gama dalgalarının daha hızlı ve daha güçlü olduğunu göstermiştir. Her gün meditasyon yapan Tibetli Budist rahipler üzerinde yapılan bir araştırma, beynin çeşitli bölgelerinin uzun süreli meditasyon uygulamasıyla kalıcı olarak değiştirilebileceğini ortaya koymuştur (Lutz, Greischar, Rawlings, Ricard ve Davidson, 2004).
Meditasyonun olumlu etkilerinin diğer rahatlama yöntemleri kullanılarak da elde edilmesi mümkündür. Meditasyon savunucuları, meditasyonun insanların daha yüksek ve daha saf bir bilince ulaşmasını sağladığını iddia etseler de, belki de bulmaca çözmek, televizyon veya film izlemek ya da keyif alınan diğer davranışlarda bulunmak gibi zihni sakinleştiren ve rahatlatan her türlü faaliyet, olumlu sonuçlar yaratmada eşit derecede etkili olabilir. Tartışma ne olursa olsun, meditasyonun en azından değerli bir rahatlama stratejisi olduğu gerçeği değişmez.
| Günlük Yaşamda Psikoloji: Gündelik Bilinçten Kaçma İhtiyacı |
| Eğlenmek için uyuşturucu kullanabilir, alkol alabilir, aşırı yemek yiyebilir, seks yapabilir ve kumar oynayabiliriz, ancak bazı durumlarda normalde zevk veren bu davranışlar kötüye kullanılır ve bizim için son derece olumsuz sonuçlara yol açar. Tıpkı uyuşturucu veya alkol bağımlılığından bahsettiğimiz gibi, her türlü zevkli davranışın kötüye kullanılmasını da sıklıkla “bağımlılık” olarak adlandırırız. Roy Baumeister ve meslektaşları (Baumeister, 1991), benlik hakkında düşünmekten kaçınma arzusunun (“bilinçten kaçış” olarak adlandırdıkları şey) çeşitli kendini yıpratıcı davranışların temel bir bileşeni olduğunu ileri sürmüşlerdir. Yaklaşımları, bilincin öz farkındalığı, benlik hakkında düşünme ve benliği inceleme sürecini içerdiği fikrine dayanmaktadır. Normalde başkalarıyla ilişkilerimiz, hedeflerimiz ve başarılarımız üzerine düşünürken kendimizin farkında olmaktan keyif alırız. Ancak bir aksilik veya sorun yaşarsak ya da uygunsuz veya ahlaksız olduğuna karar verdiğimiz bir şekilde davranırsak, kendimizi aptal, utanmış veya sevilmez hissedebiliriz. Bu durumlarda öz farkındalık külfetli hale gelebilir. Ve şu anda özellikle kötü bir şey olmasa bile, başımıza gelebilecekler veya gelecekte yapabileceğimiz hatalarla ilgili korkularımız olduğu için öz farkındalık yine de rahatsız edici gelebilir. Baumeister, öz farkındalık nahoş bir hal aldığında, benliğin olumsuz yönlerini unutma ihtiyacının, değiştirilmiş bilinç hallerine yönelmemize neden olacak kadar güçlü hale gelebileceğini savunuyor. Baumeister, bu durumlarda dikkat odağımızı belirli bir eylem ya da faaliyete daraltarak benlikten kaçtığımıza, bunun da kendimiz ve çeşitli olayların benlik kavramımız üzerindeki etkileri hakkında düşünmemizi engellediğine inanmaktadır. Baumeister, bilinçten kaçma isteği açısından çeşitli kendini yenilgiye uğratan davranışları analiz etmiştir. Belki de en bariz olanı intihardır – kendini yenilgiye uğratan nihai davranış ve öz-bilincin olumsuz yönlerinden kaçmak için nihai çözüm. İntihar eden kişiler normalde depresyonda ve yalnızdır. Kendileri hakkında kötü hissederler ve intihar, kendi üzerine düşünmenin olumsuz yönlerinden bir kurtuluştur. İntihar davranışından önce genellikle, son zamanlarda yaşanan aksilikler ya da travmalar nedeniyle benliğe ilişkin çok olumsuz bakış açısından kaçış işlevi gören dar ve katı bir bilişsel işlevsellik dönemi gelir (Baumeister, 1990). Alkol kullanımı, bilişsel işleyişe fiziksel olarak müdahale ederek öz bilincimizin yönlerini hatırlamayı daha zor hale getirerek öz farkındalıktan kaçışı da sağlayabilir (Steele & Josephs, 1990). Ve sigara içmek, insanlara öz farkındalıktan kaçmalarına yardımcı olan düşük seviyeli bir dikkat dağıtıcı olarak cazip gelebilir. Heatherton ve Baumeister (1991) tıkınırcasına yemenin bilinçten kaçmanın bir başka yolu olduğunu savunmuştur. Bulimia nervozadan muzdarip olanlar da dahil olmak üzere tıkınırcasına yiyenler, başarı, popülerlik ve vücut inceliği dahil olmak üzere benlik için alışılmadık derecede yüksek standartlara sahiptir. Sonuç olarak bu standartlara uymakta zorlanırlar. Bu kişiler kendilerini zorlu kriterlere göre değerlendirdikleri için, periyodik olarak yetersiz kalma eğiliminde olacaklardır. Heatherton ve Baumeister’a göre yemek yemeye odaklanmak, yalnızca belirli bir faaliyete odaklanmanın ve benliğin daha geniş, olumsuz yönlerini unutmanın bir yoludur. Öz farkındalığın ortadan kaldırılması, insanların esaret ve boyun eğmenin diğer yönleriyle meşgul olduğu mazoşizmin çekiciliğinin temel bir parçası olarak da tasvir edilmiştir. Mazoşistler sıklıkla ipler, eşarplar, kravatlar, çoraplar, kelepçeler ve tıkaçlar kullanılarak bağlanır ve sonuçta artık kendilerini kontrol ettiklerini hissetmezler, bu da onları benliğin yüklerinden kurtarır (Baumeister, 1991).Baumeister, R. F. (1991). Benlikten kaçış: Alkolizm, maneviyat, mazoşizm ve benlik yükünden diğer kaçışlar. New York, NY: Basic Books. Newman ve Baumeister (1996)Newman, L. S., & Baumeister, R. F. (1996). UFO kaçırma fenomeninin bir açıklamasına doğru: Hipnotik detaylandırma, dünya dışı sadomazoşizm ve sahte anılar. Psychological Inquiry, 7(2), 99-126. uzaylılar tarafından kaçırıldığına dair inancın bile gündelik bilinçten kaçma ihtiyacından kaynaklanabileceğini ileri sürmüşlerdir. Her gün en az birkaç yüz (ve daha büyük olasılıkla birkaç bin) Amerikalı bu uzaylılar tarafından kaçırıldıklarını iddia ediyor, ancak bu hikayelerin çoğu, bireylerin bir psikoterapiste veya uzaylıların kaçırılmasına inanan başka birine danıştıktan sonra ortaya çıkıyor. Yine Baumeister ve meslektaşları, kaçırıldıklarına inanan insanların bu inancı özbilinçten kaçmanın bir yolu olarak kullanıyor olabileceklerine dair bir dizi gösterge bulmuşlardır. |
| Önemli Çıkarımlar |
| -Hipnoz, yüksek duyarlılık, derin gevşeme ve yoğun odaklanmadan oluşan trans benzeri bir bilinç durumudur. -Hipnoz, insanların geçmiş olayları hatırlamalarına yardımcı olmak için yararlı değildir, ancak kaygı ve acıyı hafifletmek için kullanılabilir. -Duyusal yoksunluk, bir veya daha fazla duyuya yönelik uyarımın kasıtlı olarak azaltılmasıdır. Uykusuzluk, kas gerginliği ve ağrıyı tedavi etmek için terapötik olarak kullanılabilir. -Meditasyon, rahatlama ve esenlik yaratabilen bir dizi tekniği ifade eder. |
| Alıştırmalar ve Eleştirel Düşünme |
| 1. Hipnoz için iyi bir aday olabileceğinizi düşünüyor musunuz? Neden ya da neden değil? 2. Bu bölümdeki meditasyon egzersizini üç gün üst üste deneyin. Meditasyon yaparken ya da yaptıktan sonra kendinizi farklı hissediyor musunuz? |
Yorumlar
Yorum Gönder