Erken ve Orta Yetişkinlik: Etkili Yaşamlar Kurmak

1970'lere kadar psikologlar yetişkinliği tek bir gelişim aşaması olarak ele alma eğilimindeydiler ve ergenlik ile ölüm arasında geçirdiğimiz çeşitli dönemler arasında çok az ayrım yapıyorlardı ya da hiç yapmıyorlardı. Ancak günümüz psikologları, fiziksel, bilişsel ve duygusal tepkilerin yaşam boyunca gelişmeye devam ettiğini ve buna bağlı olarak sosyal ihtiyaç ve arzularımızın da değiştiğini fark etmiştir. Dolayısıyla, erken yetişkinlik, orta yetişkinlik ve geç yetişkinlik olmak üzere üç aşamanın her birinin kendine özgü fiziksel, bilişsel ve sosyal zorlukları vardır.

Bu bölümde, erken yetişkinlik ve orta yetişkinlik dönemlerinde, yani sırasıyla 25 ila 45 ve 45 ila 65 yaşları arasında ortaya çıkan bilişsel ve fiziksel yönlerimizin gelişimini ele alacağız. Bu aşamalar uzun bir zaman dilimini temsil eder -aslında diğer gelişim aşamalarından daha uzun bir zaman dilimini- ve hayatımızın büyük bir kısmı bu aşamalarda geçer. Bu dönemler aynı zamanda çoğumuzun Erik Erikson'un yaşam zorluklarından ikisini karşılayarak topluma en önemli katkılarımızı yaptığımız dönemlerdir: Yakın, uzun vadeli bir ilişki içinde sevgi vermeyi ve almayı öğreniriz ve genellikle ebeveyn olarak bir sonraki neslin gelişimine rehberlik etme konusunda bir ilgi geliştiririz.

Günlük Yaşamda Psikoloji: İyi Bir Ebeveyn Nasıl Olur?

Büyürken merak etmiş olabileceğiniz ve çocuk sahibi olmaya karar verdiğinizde tekrar düşünmeye başlayabileceğiniz bir konu da ebeveynlik becerileriyle ilgilidir. Bazı ebeveynler katı, diğerleri gevşektir; bazı ebeveynler çocuklarıyla çok zaman geçirir, sorunlarını çözmeye çalışır ve onları tehlikeli durumlardan uzak tutmaya yardımcı olurken, diğerleri çocuklarını dadılara veya kreşe bırakır. Bazı ebeveynler çocuklarına sarılır, onları öper ve her gün tekrar tekrar onları sevdiklerini söylerken, diğerleri bunu hiç yapmaz. Bu davranışlar önemli midir? Ve insanı ne “iyi bir ebeveyn” yapar?

Bu soruya, tüm çocukların neye ihtiyaç duyduğu şeklinde iki yanıt verdik: (1) bebeklerin hamilelikleri sırasında sigara, içki veya uyuşturucu kullanmayan bilinçli bir anneye ihtiyaçları vardır ve (2) bebeklerin güvenli bir temel oluşturmalarına yardımcı olmak için sürekli olarak ulaşılabilir, sevgi dolu ve destekleyici bakıcılara ihtiyaçları vardır. Bu temel hedeflere ulaşma olasılığının daha düşük olduğu bir durum, annenin ergen olduğu durumdur. Ergen annelerin hamilelikleri sırasında uyuşturucu ve alkol kullanma, genel olarak zayıf ebeveynlik becerilerine sahip olma ve çocuk için yetersiz destek sağlama olasılıkları daha yüksektir (Ekéus, Christensson ve Hjern, 2004). Sonuç olarak, ergen annelerin bebekleri, daha büyük yaştaki annelerin çocuklarına kıyasla daha yüksek akademik başarısızlık, suç işleme ve hapsedilme oranlarına sahiptir (Moore & Brooks-Gunn, 2002).

Normalde, erken bağlanmayı sağlayan annedir, ancak babalar ilgisiz değildir. Aslında araştırmalar, babaları daha fazla ilgili olan çocukların, babaları daha az ilgili olan çocuklara kıyasla bilişsel ve sosyal olarak daha yetkin, daha empatik ve psikolojik olarak daha iyi uyum sağlamış olma eğiliminde olduklarını ortaya koymuştur (Rohner & Veneziano, 2001). Aslında Amato (1994), bazı durumlarda babanın rolünün çocuğun genel psikolojik sağlığı ve refahı açısından annenin rolü kadar, hatta ondan daha önemli olabileceğini ortaya koymuştur. Amato şu sonuca varmıştır: “Anne-çocuk ilişkisinin kalitesinden bağımsız olarak, yetişkin yavrular babalarına ne kadar yakınsa, o kadar mutlu, memnun ve daha az sıkıntılı olduklarını bildirmişlerdir” (s. 1039).

Çocuk büyüdükçe ebeveynler, ebeveyn-çocuk etkileşimlerinin doğasını belirleyen ve çocukla etkileşimlerini yönlendiren ebeveyn davranışları olan dört tür ebeveynlik tarzından birini benimserler. Bu stiller, ebeveynin çocuğa karşı az ya da çok talepkar ve az ya da çok duyarlı olmasına bağlıdır (bkz. aşağıdaki şekil “Ebeveynlik Stilleri”). Otoriter ebeveynler talepkârdır ancak duyarlı değildir. Kurallar koyar ve itaat beklerler, emir verme eğilimindedirler (“Yemeğini ye!”) ve “Çünkü ben öyle dedim!” dışında kuralların nereden geldiğine dair herhangi bir açıklama yapmadan ödül ve cezalarla emirlerini uygularlar. Öte yandan, izin verici ebeveynler az talepte bulunma ve az ceza verme eğilimindedir, ancak genellikle çocuklarının kendi kurallarını koymalarına izin verme anlamında duyarlıdırlar. Güvenilir ebeveynler talepkârdır (“Sokağa çıkma yasağına kadar evde olmalısın”), ancak aynı zamanda çocuğun ihtiyaçlarına ve görüşlerine de duyarlıdırlar (“Uygun bir sokağa çıkma yasağının ne olabileceğini tartışalım”). Kurallar koyar ve bunları uygularlar, ancak kuralların arkasındaki nedenleri de açıklar ve tartışırlar. Son olarak, reddeden-ihmal eden ebeveynler genel olarak iddiasız ve tepkisizdir.

Çocuklar ve ebeveynleri üzerinde farklı yöntemler, ölçümler ve örneklemler kullanılarak yapılan birçok çalışma aynı sonuca ulaşmıştır; yani diğer üç stile kıyasla güvenilir ebeveynliğin çocuklar için çok çeşitli psikolojik ve sosyal avantajlarla ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır. Güvenilir stili kullanan ebeveynler, çocuklar üzerindeki taleplerin yanı sıra çocukların ihtiyaçlarına cevap verme kombinasyonuyla, diğer stilleri kullanan ebeveynlere kıyasla daha iyi psikolojik uyum, okul performansı ve psikososyal olgunluğa sahip çocuklara sahiptir (Baumrind, 1996; Grolnick ve Ryan, 1989). Öte yandan, farklı ebeveynlik tarzlarının etkililiğinde en azından bazı kültürel farklılıklar vardır. Farklılıkların nedenleri tam olarak anlaşılamamış olsa da, katı otoriter ebeveynlik tarzlarının Afro-Amerikan ailelerde Avrupa-Amerikan ailelere kıyasla (Tamis-LeMonda, Briggs, McClowry ve Snow, 2008) ve Çinli ailelerde Amerikan ailelere kıyasla (Chang, Lansford, Schwartz ve Farver, 2004) daha iyi işlediği görülmektedir.

Farklı ebeveynlik tarzlarının genel olarak farklı şekilde etkili olmasına rağmen, her çocuk farklıdır ve ebeveynler uyum sağlayabilmelidir. Bazı çocuklar özellikle zor mizaçlara sahiptir ve bu çocuklar daha fazla ebeveynlik gerektirir. Bu zor çocuklar daha fazla ebeveynlik talep ettiğinden, ebeveynlerin davranışları çocukların gelişimi için genel olarak daha az ebeveynlik gerektiren diğer çocuklara göre daha önemlidir (Pleuss & Belsky, 2010). Bu bulgular bize çocuğun davranışlarının çevresindeki insanların davranışlarını nasıl etkileyebileceğini hatırlatmaktadır.

Odak noktası çocuk olsa da, ebeveynler birbirlerini asla unutmamalıdır. Ebeveynlik zaman alıcı ve duygusal olarak yıpratıcıdır ve hem annenin hem de babanın ev işlerine katkıda bulunduğu ve birbirlerini desteklediği bir ilişki yaratmak için ebeveynler birlikte çalışmalıdır. Mutlu ebeveynlerin birlikte kalma olasılığı daha yüksek olduğundan ve boşanma, özellikle boşanma sırasında ve hemen sonrasında çocuklar üzerinde son derece olumsuz bir etkiye sahip olduğundan, ebeveynlerin kendi aralarındaki yakınlığa zaman ayırmaları da önemlidir (Burt, Barnes, McGue ve Iaconon, 2008; Ge, Natsuaki ve Conger, 2006).

Şekil; Ebeveynlik Stilleri

Erken ve Orta Yetişkinlik Döneminde Fiziksel ve Bilişsel Değişimler

Diğer aşamalarla karşılaştırıldığında, erken ve orta yetişkinlik aşamalarında meydana gelen fiziksel ve bilişsel değişiklikler daha az dramatiktir. Bireyler 30'lu ve 40'lı yaşlara geçtikçe, kas gerginliğinden kurtulma süreleri daha da uzar ve duyusal yetenekleri, en azından ergenlik ve 20'li yaşların başındaki ilk yıllarına kıyasla bir miktar azalabilir (Panno, 2004). Görme keskinliği bir miktar azalır ve 30'lu yaşların sonunda ve 40'lı yaşların başında birçok kişi gözlerinin değiştiğini ve gözlüğe ihtiyaç duyduklarını fark etmeye başlar. 30'lu ve 40'lı yaşlardaki yetişkinler de iç kulaktaki tüy hücrelerinin (silya) hasar görmesi nedeniyle bir miktar işitme kaybı yaşamaya başlayabilir (Lacher-Fougëre & Demany, 2005). Ve orta yetişkinlik döneminde birçok insan ilk olarak yüksek kolesterol ve yüksek tansiyonun yanı sıra düşük kemik yoğunluğu gibi rahatsızlıklardan muzdarip olmaya başlar (Shelton, 2006). Fiziksel yeteneklerimizdeki değişikliklere paralel olarak, bilişsel ve duyusal yeteneklerimiz de bu aşamada dramatik olmasa da bir miktar düşüş gösteriyor gibi görünmektedir.

Menopoz

Hem erken hem de orta yetişkinlik dönemleri, özellikle kadınlar için doğurganlıkta kademeli bir düşüşe neden olur. Sonunda kadınlar, genellikle 50 yaş civarında ortaya çıkan adet döngüsünün kesilmesi olan menopozu yaşarlar. Menopoz, kadın cinsiyet hormonları östrojen ve progesteronun üretiminin kademeli olarak azalması nedeniyle ortaya çıkar ve bu da yumurtaların üretimini ve rahme salınmasını yavaşlatır. Adet döngüleri 12 ay üst üste durmuş olan kadınlar menopoza girmiş kabul edilir (Minkin & Wright, 2004).

Araştırmacılar, kadınların menopoza verdikleri tepkilerin fiziksel olduğu kadar sosyal de olduğunu ve hem bireyler hem de kültürler arasında büyük farklılıklar gösterdiğini ortaya koymuştur. Bireyler arasında, bazı kadınlar kadınlıklarını kaybettikleri ve çocuk sahibi olmak için son şanslarının da sona erdiği endişesiyle menopoza daha olumsuz tepki verebilirken, diğer kadınlar menopozu daha olumlu değerlendirerek adet rahatsızlığı ve istenmeyen hamilelikten kurtulmaya odaklanabilir. Amerika Birleşik Devletleri gibi Batı kültürlerinde kadınların menopozu zorlu ve potansiyel olarak olumsuz bir olay olarak görmesi muhtemelken, yaşlı kadınların gençlere kıyasla daha fazla sosyal ayrıcalığa sahip olduğu Hindistan'da menopoz daha olumlu karşılanmaktadır (Avis & Crawford, 2008).

Menopozun evrimsel faydaları olabilir. Anneleri daha gençken ve onlara bakmak için daha fazla enerjiye sahipken bebeklerin hayatta kalma şansı daha yüksektir ve bakacak kendi çocukları olmayan (ancak torun yetiştirmeye yardımcı olabilecek) yaşlı kadınların varlığı aile grubu için faydalı olabilir. Menopozun evrimsel bir faydası olduğu fikriyle de tutarlı olan, doğurganlıktaki düşüşün öncelikle çocuk bakımının çoğunu üstlenen ve bunu başarmak için gençliğin enerjisine ihtiyaç duyan kadınlar için gerçekleşmesidir. Yaşlı kadınlar çocuk sahibi olabilselerdi, onlara etkili bir şekilde bakamayabilirlerdi. Çoğu erkek doğurganlığını asla tamamen kaybetmez, ancak testosteron seviyelerinde, sperm sayısında ve ereksiyon ve boşalma hızında kademeli bir düşüş yaşarlar.

Erken ve Orta Yetişkinlik Döneminde Sosyal Değişimler

Belki de yetişkinliğin en önemli göstergesi, etkili ve bağımsız bir yaşam yaratabilme becerisidir. Çocuklar ve ergenler genellikle ebeveynleri tarafından desteklenirken, yetişkinler kendi geçimlerini sağlamak ve kendi ailelerini kurmak zorundadır. Ayrıca, yetişkinlerin ihtiyaçları gençlerden farklıdır.

Erken ve orta yetişkinlik döneminde meydana gelen önemli yaşam olaylarının zamanlaması bireyler arasında önemli ölçüde farklılık gösterse de, yine de sosyal saat olarak bilinen genel bir sırayı takip etme eğilimindedirler. Sosyal saat, çocukluk evinden taşınmak, evlenmek ve çocuk sahibi olmak gibi önemli yaşam olayları için kültürel olarak tercih edilen "doğru zamanı" ifade eder. Sosyal saati takip etmiyor gibi görünen kişiler (örneğin, hala ebeveynleriyle yaşayan genç yetişkinler, hiç evlenmeyen bireyler ve çocuk sahibi olmamayı tercih eden çiftler) sıra dışı veya sapkın olarak görülebilir ve başkaları tarafından damgalanabilirler (DePaulo, 2006; Rook, Catalano ve Dooley, 1989).

Her ne kadar ortalama olarak 20-30 yıl öncesine göre daha geç evleniyor olsalar da, çoğu insan eninde sonunda evleniyor. Evlilik, hem ruh sağlığı hem de fiziksel sağlık açısından eşler için faydalıdır. Evli kişiler, evli olmayanlara kıyasla daha fazla yaşam memnuniyeti bildirmekte ve daha az sağlık sorunu yaşamaktadır (Gallagher & Waite, 2001; Liu & Umberson, 2008).

Boşanma artık 50 yıl öncesine göre daha yaygın. 2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri'ndeki evliliklerin neredeyse yarısı boşanma ile sonuçlanmıştır (Nüfus Sayım Bürosu, 2007), ancak boşanan kişilerin yaklaşık dörtte üçü yeniden evlenmektedir. Boşanmaların çoğu 20'li yaşlardaki çiftler arasında gerçekleşmektedir, çünkü genç insanlar genellikle iyi evlilik seçimleri yapmak ya da evliliklerini sürdürmek için yeterince olgun değildir. Evlilikler yaşlı yetişkinler ve daha fazla eğitim almış olanlar için daha başarılıdır (Goodwin, Mosher ve Chandra, 2010).

Ebeveynlik aynı zamanda ebeveynler üzerinde büyük strese neden olabilecek büyük ve uzun süreli bir taahhüt içerir. Çocuklara harcanan zaman ve finansman stres yaratmakta, bu da sıklıkla evlilik memnuniyetinin azalmasıyla sonuçlanmaktadır (Twenge, Campbell ve Foster, 2003). Bu düşüş özellikle, giderek daha fazla çalışıp kariyer sahibi olmalarına rağmen, çocuk yetiştirme ve evle ilgilenme yükünün daha büyük bir kısmını üstlenen kadınlar için geçerlidir.

Erken ve orta yetişkinlik döneminin zorluklarına rağmen, orta yaşlı yetişkinlerin çoğunluğu mutsuz değildir. Bu yıllar, aileler kurulduğu, kariyerlere adım atıldığı ve yaşam hedeflerinin bir kısmı gerçekleştirildiği için genellikle çok tatmin edicidir (Eid & Larsen, 2008).

Önemli Çıkarımlar

-Erken ve orta yetişkinlik döneminde kas gücü, tepki süresi, kalp debisi ve duyusal yetenekler azalmaya başlar.

-Kadınlarda yaşlanmanın en önemli belirtilerinden biri, doğurganlığın azalması ve adet döneminin kesilmesiyle belirginleşen menopozla sonuçlanmasıdır.

-Yetişkinlikteki evlilik, ebeveynlik ve çalışma gibi farklı sosyal aşamalar, her aşama için kültürel olarak tanınan bir zaman olan sosyal saat tarafından gevşek bir şekilde belirlenir.

Alıştırmalar ve Eleştirel Düşünme

1. Evlilik ve işle ilgili davranışlarınızı, değerlerinizi ve tutumlarınızı ebeveynlerinizin ve büyükanne ve büyükbabanızın tutumlarıyla karşılaştırın. Değerleriniz ne şekilde benzer? Hangi açılardan farklılar?

2. Kendi planladığınız veya tercih ettiğiniz sosyal saatin bir zaman çizelgesini çizin. Sizce hangi faktörler zaman çizelgesini takip etme olasılığınızı artırır ya da azaltır?

Amato, P. R. (1994). Father-child relations, mother-child relations, and offspring psychological well-being in adulthood. Journal of Marriage and the Family, 56, 1031–1042.
Avis, N. E., & Crawford, S. (2008). Cultural differences in symptoms and attitudes toward menopause. Menopause Management, 17(3), 8–13.
Baumrind, D. (1996). The discipline controversy revisited. Family Relations, 45(4), 405–414; Grolnick, W. S., & Ryan, R. M. (1989). Parent styles associated with children’s self-regulation and competence in school. Journal of Educational Psychology, 81(2), 143–154.
Bureau of the Census. (2007). Statistical abstract of the United States 2006 (p. 218). Washington, DC: U.S. Government Printing Office.
Burt, S. A., Barnes, A. R., McGue, M., & Iacono, W. G. (2008). Parental divorce and adolescent delinquency: Ruling out the impact of common genes. Developmental Psychology, 44(6), 1668–1677
Chang, L., Lansford, J. E., Schwartz, D., & Farver, J. M. (2004). Marital quality, maternal depressed affect, harsh parenting, and child externalising in Hong Kong Chinese families. International Journal of Behavioral Development, 28(4), 311–318.
DePaulo, B. M. (2006). Singled out: How singles are stereotyped, stigmatized and ignored, and still live happily ever after. New York, NY: St. Martin’s Press;
Eid, M., & Larsen, R. J. (Eds.). (2008). The science of subjective well-being. New York, NY: Guilford Press.
Ekéus, C., Christensson, K., & Hjern, A. (2004). Unintentional and violent injuries among pre-school children of teenage mothers in Sweden: A national cohort study. Journal of Epidemiology and Community Health, 58(8), 680–685.
Gallagher, M., & Waite, L. J. (2001). The case for marriage: Why married people are happier, healthier, and better off financially. New York, NY: Random House;
Ge, X., Natsuaki, M. N., & Conger, R. D. (2006). Trajectories of depressive symptoms and stressful life events among male and female adolescents in divorced and nondivorced families. Development and Psychopathology, 18(1), 253–273.
Goodwin, P. Y., Mosher, W. D., Chandra A. (2010, February). Marriage and cohabitation in the United States: A statistical portrait based on Cycle 6 (2002) of the National Survey of Family Growth. Vital Health Statistics 23(28), 1–45. Retrieved from National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control and Prevention, website: http://www.cdc.gov/nchs/data/series/sr_23/sr23_028.pdf
Lacher-Fougëre, S., & Demany, L. (2005). Consequences of cochlear damage for the detection of inter-aural phase differences. Journal of the Acoustical Society of America, 118, 2519–2526.
Liu, H., & Umberson, D. (2008). The times they are a changin’: Marital status and health differentials from 1972 to 2003. Journal of Health and Social Behavior, 49, 239–253.
Minkin, M. J., & Wright, C. V. (2004). A woman’s guide to menopause and perimenopause. New Haven, CT: Yale University Press.
Moore, M. R., & Brooks-Gunn, J. (2002). Adolescent parenthood. In M. H. Bornstein (Ed.), Handbook of parenting: Being and becoming a parent (2nd ed., Vol. 3, pp. 173–214). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Panno, J. (2004). Aging: Theories and potential therapies. New York, NY: Facts on File Publishers.
Pluess, M., & Belsky, J. (2010). Differential susceptibility to parenting and quality child care. Developmental Psychology, 46(2), 379–390.
Rohner, R. P., & Veneziano, R. A. (2001). The importance of father love: History and contemporary evidence. Review of General Psychology, 5(4), 382–405.
Rook, K. S., Catalano, R. C., & Dooley, D. (1989). The timing of major life events: Effects of departing from the social clock. American Journal of Community Psychology, 17, 223–258.
Shelton, H. M. (2006). High blood pressure. Whitefish, MT: Kessinger Publishers.
Tamis-LeMonda, C. S., Briggs, R. D., McClowry, S. G., & Snow, D. L. (2008). Challenges to the study of African American parenting: Conceptualization, sampling, research approaches, measurement, and design. Parenting: Science and Practice, 8(4), 319–358.
Twenge, J., Campbell, W., & Foster, C. (2003). Parenthood and marital satisfaction: A meta-analytic review. Journal of Marriage and Family, 65(3), 574–583.

Önceki Ders: Ergenlik Dönemi: Bağımsızlık ve Kimlik Geliştirme

Sonraki Ders: Geç Yetişkinlik Dönemi: Yaşlanma, Emekli Olma ve Yas

Bu Blogda Ara

Üniversite Dersleri