Asit-Baz Dengesi Bozuklukları
Normal arteriyel kan pH'ı 7,35 ila 7,45 gibi çok dar bir aralıkla sınırlıdır. Kan pH'ı 7,35'in altında olan bir kişi asidozda kabul edilir (aslında "fizyolojik asidoz", çünkü kan pH'ı 7'nin altına düşene kadar gerçekten asidik değildir) ve kan pH'ının sürekli olarak 7,0'ın altında olması ölümcül olabilir. Asidozun baş ağrısı ve kafa karışıklığı gibi çeşitli semptomları vardır ve kişi uyuşuk ve kolay yorulan bir hale gelebilir (aşağıdaki şekil). Kan pH'ı 7,45'in üzerinde olan bir kişinin alkalozda olduğu kabul edilir ve pH'ın 7,8'in üzerinde olması ölümcüldür. Alkalozun bazı belirtileri arasında bilişsel bozukluk (bilinç kaybına kadar ilerleyebilir), ekstremitelerde karıncalanma veya uyuşma, kas seğirmesi ve spazmı ile bulantı ve kusma yer alır. Hem asidoz hem de alkaloz, metabolik veya solunum bozukluklarından kaynaklanabilir.
Bu bölümde daha önce tartışıldığı gibi, kandaki karbonik asit konsantrasyonu vücuttaki CO2 seviyesine ve akciğerlerden dışarı verilen CO2 gazı miktarına bağlıdır. Bu nedenle, asit-baz dengesine solunum katkısı genellikle CO2 (karbonik asit yerine) açısından tartışılır. Solunan her CO2 molekülü için bir molekül karbonik asit kaybedildiğini ve tutulan her CO2 molekülü için bir molekül karbonik asit oluştuğunu unutmayın.
Metabolik Asidoz: Primer Bikarbonat Eksikliği
Metabolik asidoz, birincil bikarbonat eksikliği olarak adlandırılan bir durum olan çok az bikarbonat nedeniyle kan çok asidik olduğunda (pH 7.35'in altında) ortaya çıkar. Normal pH değeri olan 7,40'ta bikarbonatın karbonik asit tamponuna oranı 20:1'dir. Bir kişinin kan pH'ı 7,35'in altına düşerse, kişi metabolik asidozdadır. Metabolik asidozun en yaygın nedeni kanda organik asitlerin veya aşırı keton cisimlerinin bulunmasıdır. Aşağıdaki tabloda metabolik asidozun diğer bazı nedenleri listelenmiştir.
| Neden | Metabolit |
| İshal | Bikarbonat |
| Üremi | Fosforik, sülfürik ve laktik asitler |
| Diyabetik ketoasidoz | Artan keton cisimleri |
| Yorucu egzersiz | Laktik asit |
| Metanol | Formik asit* |
| Paraldehit | β-Hidroksibütirik asit* |
| İzopropanol | Propiyonik asit* |
| Etilen glikol | Glikolik asit ve bazı oksalik ve formik asitler* |
| Salisilat/aspirin | Sülfasalisilik asit (SSA)* |
Listelenen sekiz metabolik asidoz nedeninden ilk üçü tıbbi (veya olağandışı fizyolojik) durumlardır. Yorucu egzersiz, laktik asit üretimine bağlı olarak geçici metabolik asidoza neden olabilir. Son beş neden belirli maddelerin yutulmasından kaynaklanmaktadır. Aspirinin aktif formu, metaboliti olan sülfasalisilik asittir. Aşırı dozda aspirin, bu metabolitin asiditesi nedeniyle asidoza neden olur. Metabolik asidoz, üre ve ürik asit tutulması olan üremiden de kaynaklanabilir. Metabolik asidoz, kanda fazla miktarda keton cisimciğinin bulunduğu diyabetik ketoasidozdan da kaynaklanabilir. Metabolik asidozun diğer nedenleri, bikarbonat iyonlarının korunmasını engelleyen hidrojen iyonlarının atılımındaki azalma ve ishal nedeniyle gastrointestinal sistem yoluyla aşırı bikarbonat iyonu kaybıdır.
Metabolik Alkaloz: Primer Bikarbonat Fazlalığı
Metabolik alkaloz, metabolik asidozun tam tersidir. Çok fazla bikarbonat (primer bikarbonat fazlalığı olarak adlandırılır) nedeniyle kan çok alkali olduğunda (pH 7,45'in üzerinde) ortaya çıkar.
Mide ekşimesi olarak bilinen mide asidi reflüsü gibi durumlar için aşırı miktarda bikarbonat, sitrat veya antiasit alımını takiben kanda geçici bir bikarbonat fazlalığı olabilir. Ön hipofiz bezi tarafından adrenokortikotropik hormonun (ACTH) kronik olarak aşırı salgılanması olan Cushing hastalığı, kronik metabolik alkaloza neden olabilir. ACTH'nin aşırı salgılanması aldosteron seviyelerinin yükselmesine ve idrar yoluyla potasyum kaybının artmasına neden olur. Metabolik alkalozun diğer nedenleri arasında kusma yoluyla mideden hidroklorik asit kaybı, hipertansiyon için diüretik kullanımına bağlı potasyum tükenmesi ve aşırı laksatif kullanımı yer alır.
Solunumsal Asidoz: Primer Karbonik Asit/CO2 Fazlalığı
Solunum asidozu, kandaki çok fazla CO2'den kaynaklanan aşırı karbonik asit nedeniyle kan aşırı asidik olduğunda ortaya çıkar. Solunum asidozu, zatürre, amfizem veya konjestif kalp yetmezliği gibi solunumu engelleyen herhangi bir şeyden kaynaklanabilir.
Solunum Alkalozu: Primer Karbonik Asit/CO2 Eksikliği
Solunum alkalozu, kandaki karbonik asit ve CO2 seviyelerindeki eksiklik nedeniyle kan aşırı alkali olduğunda ortaya çıkar. Bu durum genellikle, normalden daha derin veya daha sık nefes alma anlamına gelen hiperventilasyonda olduğu gibi, akciğerlerden çok fazla CO2 atıldığında ortaya çıkar. Hiperventilasyona yol açan yüksek solunum hızı, aşırı duygusal üzüntü veya korku, ateş, enfeksiyonlar, hipoksi veya epinefrin ve norepinefrin gibi anormal derecede yüksek katekolamin seviyelerinden kaynaklanabilir. Şaşırtıcı bir şekilde, aspirin doz aşımı -salisilat toksisitesi- vücut başlangıçtaki asidozu telafi etmeye çalışırken solunum alkalozuna neden olabilir.
| İNTERAKTİF BAĞLANTI Yüksekliğin kan pH'ı üzerindeki etkisinin bir gösterimini görmek için bu videoyu izleyin. Yüksek irtifanın kan pH'ı üzerinde nasıl bir etkisi vardır ve neden? |
Telafi Mekanizmaları
Kan pH'ını dar bir aralıkta tutmak için tamponlar, solunum ve renal mekanizmalar dahil olmak üzere çeşitli telafi edici mekanizmalar mevcuttur. Telafi edici mekanizmalar genellikle çok iyi çalışsa da, bu mekanizmalardan biri düzgün çalışmadığında (böbrek yetmezliği veya solunum hastalığı gibi), sınırları vardır. Eğer pH ve bikarbonat/karbonik asit oranı çok büyük ölçüde değişirse, vücut bunu telafi edemeyebilir. Ayrıca, pH'daki aşırı değişiklikler proteinleri denatüre edebilir. Proteinlerin bu şekilde aşırı hasar görmesi normal metabolik süreçlerin bozulmasına, ciddi doku hasarına ve nihayetinde ölüme yol açabilir.
Solunum Telafisi
Metabolik asidoz için solunum telafisi, CO2'yi uzaklaştırmak ve bikarbonat/karbonik asit oranını 20:1 seviyesine yeniden ayarlamak için solunum hızını artırır. Bu ayarlama dakikalar içinde gerçekleşebilir. Metabolik alkaloz için solunum telafisi, asidoz telafisi kadar usta değildir. Solunum sisteminin yüksek pH'a verdiği normal yanıt, CO2'yi korumak için solunum hızını azaltarak kandaki CO2 miktarını artırmaktır. Bununla birlikte, vücudun tolere edebileceği solunum azalmasının bir sınırı vardır. Bu nedenle, solunum yolu metabolik alkalozu telafi etmede asidoza göre daha az etkilidir.
Metabolik Telafi
Asidoz oluşturabilen solunum yolu hastalıklarının metabolik ve renal telafisi, bikarbonat iyonlarının korunması etrafında döner. Solunumsal asidoz durumlarında böbrek, daha önce tartışılan değişim mekanizması yoluyla bikarbonat korunumunu ve H+ salgılanmasını artırır. Bu süreçler kandaki bikarbonat konsantrasyonunu artırarak uygun bikarbonat ve karbonik asit konsantrasyonlarını yeniden oluşturur. Solunumsal alkaloz vakalarında böbrekler bikarbonat üretimini azaltır ve tübüler sıvıdan H+ geri emer. Bu süreçler, bir K+-H+ değişim mekanizması (antiporter) kullanan böbrek hücreleri tarafından potasyum değişimi ile sınırlandırılabilir.
Asidoz ve Alkaloz Teşhisi
pH, CO2 kısmi basıncı (PCO2) ve HCO3- için laboratuvar testleri asidoz ve alkalozu tanımlayabilir, dengesizliğin solunumsal mı yoksa metabolik mi olduğunu ve telafi edici mekanizmaların ne ölçüde çalıştığını gösterir. Aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi kan pH değeri kanın asidozda mı, normal aralıkta mı yoksa alkalozda mı olduğunu gösterir. PCO2 ve total HCO3- değerleri, durumun metabolik mi yoksa solunumsal mı olduğunu ve hastanın sorunu telafi edip edemediğini belirlemeye yardımcı olur. Aşağıdaki tablo, bu koşulları sınıflandırmak için kullanılabilecek koşulları ve laboratuvar sonuçlarını listelemektedir. Metabolik asit-baz dengesizlikleri tipik olarak böbrek hastalığından kaynaklanır ve solunum sistemi genellikle bunu telafi etmek için tepki verir.
| pH | PCO2 | Toplam HCO3- | |
| Metabolik asidoz | ↓ | N, ayrıca ↓ | ↓ |
| Solunum asidozu | ↓ | ↑ | N, sonra ↑ |
| Metabolik alkaloz | ↑ | N, ayrıca↑ | ↑ |
| Solunum alkalozu | ↑ | ↓ | N, sonra ↓ |
Metabolik asidoz, kanda normalden düşük miktarda bikarbonat bulunması nedeniyle sorunludur. PCO2 ilk başta normal olacaktır, ancak kompanzasyon meydana gelmişse, vücut uygun bikarbonat ve karbonik asit/CO2 oranını yeniden oluşturdukça azalacaktır.
Solunum asidozu, kanda fazla CO2 bulunduğundan sorunludur. Bikarbonat seviyeleri ilk başta normal olacaktır, ancak kompanzasyon meydana gelmişse, uygun bikarbonat ve karbonik asit/CO2 oranını yeniden oluşturmak amacıyla artacaktır.
Alkaloz, normalden yüksek pH ile karakterize edilir. Yüksek pH ve aşırı bikarbonat mevcut olduğundan metabolik alkaloz sorunludur. PCO2 ilk başta yine normal olacaktır, ancak kompanzasyon meydana gelmişse, vücut uygun bikarbonat ve karbonik asit/CO2 oranlarını yeniden oluşturmaya çalıştıkça artacaktır.
Solunum alkalozu sorunludur, çünkü kan dolaşımında CO2 eksikliği mevcuttur. Bikarbonat konsantrasyonu ilk başta normal olacaktır. Ancak renal kompanzasyon gerçekleştiğinde, böbrekler pH'ı fizyolojik aralığa getirmek için daha fazla bikarbonat elimine ederek uygun bikarbonat ve karbonik asit/CO2 oranlarını yeniden oluşturmaya çalıştığından kandaki bikarbonat konsantrasyonu azalır.
Sonraki Ders: Sıvı, Elektrolit ve Asit-Baz Dengesi Bölüm Değerlendirmesi
Yorumlar
Yorum Gönder