Vücut Hareketleri Türleri
Sinovyal eklemler vücuda muazzam bir hareket aralığı sağlar. Sinovyal bir eklemdeki her hareket, eklemin her iki tarafındaki kemiklere bağlı kasların kasılması veya gevşemesinden kaynaklanır. Sinovyal bir eklemde üretilebilecek hareket türü, eklemin yapısal tipine göre belirlenir. Bilye ve soket eklemi tek bir eklemde en geniş hareket aralığını sağlarken, vücudun diğer bölgelerinde birkaç eklem belirli bir hareketi üretmek için birlikte çalışabilir. Genel olarak, her bir sinovyal eklem tipi vücuda büyük esneklik ve hareketlilik sağlamak için gereklidir. Sinovyal eklemlerde meydana gelebilecek birçok hareket türü vardır (aşağıdaki tablo). Hareket türleri genellikle biri diğerinin zıttı olacak şekilde eşleştirilir. Vücut hareketleri her zaman vücudun anatomik pozisyonuyla ilişkili olarak tanımlanır: dik duruş, üst uzuvlar vücudun yan tarafında ve avuç içleri öne bakacak şekilde. Bu bölümden geçerken aşağıdaki şekle bakın.
| İNTERAKTİF BAĞLANTI Anatomik hareketler hakkında bilgi edinmek için bu videoyu izleyin. Hangi hareketler ayağın ayak bileğindeki açısını artırmayı veya azaltmayı içerir? |
Fleksiyon ve Ekstansiyon (Bükülme ve Uzama)
Bükülme ve uzama tipik olarak sagital düzlemde gerçekleşen hareketlerdir ve boyun, gövde veya uzuvların anterior veya posterior hareketlerini içerir. Vertebral kolon için bükülme (anterior fleksiyon) boynun veya gövdenin anteriora (öne) doğru bükülmesidir, uzama ise bükülmüş bir pozisyondan düzleşme veya geriye doğru bükülme gibi posterior yönelimli bir hareketi içerir. Vertebral kolonun lateral bükülmesi koronal düzlemde gerçekleşir ve boyun veya gövdenin sağ veya sol tarafa doğru bükülmesi olarak tanımlanır. Vertebral kolonun bu hareketleri hem her bir intervertebral diskin oluşturduğu simfiz eklemini hem de bir omurun alt eklem çıkıntıları ile bir sonraki alt omurun üst eklem çıkıntıları arasında oluşan düzlemsel sinovyal eklem tipini içerir.
Uzuvlarda, bükülme kemikler arasındaki açıyı azaltırken (eklemin bükülmesi), uzama açıyı artırır ve eklemi düzeltir. Üst uzuv için, tüm önden giden hareketler bükülme ve tüm arkadan giden hareketler uzamadır. Bunlar arasında omuzdaki kolun, dirsekteki ön kolun, bilekteki elin ve metakarpofalangeal ve interfalangeal eklemlerdeki parmakların ön-arka hareketleri yer alır. Başparmak için, uzanma başparmağı avuç içinden uzaklaştırarak avuç içi ile aynı düzlemde hareket ettirirken, bükülme başparmağı işaret parmağına veya avuç içine geri getirir. Bu hareketler birinci karpometakarpal eklemde gerçekleşir. Alt uzuvda, uyluğun öne ve yukarı doğru getirilmesi kalça ekleminde bükülme iken, uyluğun arkaya doğru herhangi bir hareketi uzamadır. Uyluğun anatomik (ayakta durma) pozisyonunun ötesine uzatılmasının kalça eklemini destekleyen bağlar tarafından büyük ölçüde sınırlandırıldığını unutmayın. Diz bükülmesi, ayağı arka uyluğa doğru getirmek için dizin bükülmesi, diz uzatılması ise dizin düzleştirilmesidir. Bükülme ve uzama hareketleri uzuvların menteşe, kondiloid, eyer ve bilye ve soket eklemlerinde görülür (iki yukarıdaki şeklin "a-d" görselleri).
Aşırı uzama, bir eklemin normal hareket aralığının ötesinde anormal veya aşırı uzamasıdır ve bu nedenle yaralanmaya neden olur. Benzer şekilde, aşırı bükülme de bir eklemin aşırı bükülmesidir. Aşırı uzama yaralanmaları diz veya dirsek gibi menteşe eklemlerinde yaygındır. Başın aniden önce geriye sonra öne doğru hareket ettiği "whiplash" vakalarında, hasta servikal bölgede hem hiperekstansiyon hem de hiperfleksiyon yaşayabilir.
Dışaçekim ve Adüksiyon
Abdüksiyon ve addüksiyon hareketleri koronal düzlemde gerçekleşir ve uzuvların, parmakların, ayak parmaklarının veya başparmağın medial-lateral hareketlerini içerir. Abdüksiyon uzvu vücudun orta hattından yanal olarak uzaklaştırırken, addüksiyon uzvu vücuda doğru veya orta hat boyunca getiren karşıt harekettir. Örneğin, abdüksiyon kolu omuz ekleminden kaldırarak vücuttan yanal olarak uzaklaştırırken, addüksiyon kolu vücudun yanına indirir. Benzer şekilde, bilekteki abdüksiyon ve addüksiyon eli vücudun orta hattından uzaklaştırır veya orta hattına doğru hareket ettirir. El veya ayak parmaklarını birbirinden ayırmak da abdüksiyon, el veya ayak parmaklarını bir araya getirmek ise addüksiyondur. Başparmak için abdüksiyon, başparmağı 90° dik konuma getiren ve avuç içinden düz bir şekilde dışarı bakan ön harekettir. Addüksiyon başparmağı işaret parmağının yanındaki anatomik pozisyonuna geri götürür. Abdüksiyon ve addüksiyon hareketleri kondiloid, eyer ve bilye ve soket eklemlerinde görülür (iki yukarıdaki şeklin "e" görseli).
Bir Uzvun Dairesel Hareketi
Dairesel hareket, bir vücut bölgesinin dairesel bir şekilde hareket ettirilmesidir; hareket ettirilen vücut bölgesinin bir ucu nispeten sabit kalırken diğer ucu bir daire çizer. Bir eklemde fleksiyon, addüksiyon, ekstansiyon ve abdüksiyonun sıralı kombinasyonunu içerir. Bu hareket türü çift eksenli kondiloid ve eyer eklemlerde ve çok eksenli bilye ve yuva eklemlerde bulunur (iki yukarıdaki şeklin "e" görseli).
Rotasyon (Dönme)
Dönme omurga sütunu içinde, bir pivot eklemde veya bir bilye ve soket ekleminde meydana gelebilir. Boyun veya gövdenin dönmesi, komşu omurlar arasında mevcut olan küçük dönme hareketlerinin toplanmasıyla üretilen bükülme hareketidir. Bir pivot eklemde, bir kemik diğer kemiğe göre döner. Bu tek eksenli bir eklemdir ve bu nedenle dönme, bir pivot eklemde izin verilen tek harekettir. Örneğin, atlantoaksiyal eklemde, birinci servikal (C1) vertebra (atlas), ikinci servikal (C2) vertebranın (aksis) yukarı doğru çıkıntısı olan dens etrafında döner. Bu, kafayı "hayır" anlamında sallarken olduğu gibi kafanın bir yandan diğer yana dönmesini sağlar. Proksimal radioulnar eklem, radius başı ve ulna ile eklemleşmesinden oluşan bir pivot eklemdir. Bu eklem, ön kolun pronasyon ve supinasyon hareketleri sırasında radiusun uzunluğu boyunca dönmesini sağlar.
Dönme, omuz ve kalçanın bilye ve soket eklemlerinde de meydana gelebilir. Burada humerus ve femur uzun eksenleri etrafında dönerek kolun ya da uyluğun ön yüzeyini vücudun orta hattına doğru ya da ondan uzağa doğru hareket ettirir. Uzvun ön yüzeyini vücudun orta hattına doğru getiren harekete medial (iç) dönme denir. Tersine, uzvun ön yüzeyi orta hattan uzaklaşacak şekilde dönmesi lateral (dış) dönmedir (iki yukarıdaki şeklin "f" görseli). Sadece çok eksenli omuz ve kalça eklemlerinde meydana gelebilen medial ve lateral dönmeyi, çift eksenli veya çok eksenli eklemlerde meydana gelebilen sirkumdüksiyondan ayırt ettiğinizden emin olun.
Supinasyon ve İç Bükülme
Supinasyon ve iç bükülme ön kol hareketleridir. Anatomik pozisyonda, üst uzuv avuç içi öne bakacak şekilde vücudun yanında tutulur. Bu, ön kolun supin pozisyonudur. Bu pozisyonda radius ve ulna birbirine paraleldir. Avuç içi arkaya bakarken, ön kol iç bükülme pozisyonundadır ve radius ile ulna bir X şekli oluşturur.
Supinasyon ve pronasyon, ön kolun bu iki pozisyon arasında gidip gelen hareketleridir. İç bükülme, ön kolu supinasyon (anatomik) pozisyonundan pronasyon (avuç içi geriye doğru) pozisyonuna getiren harekettir. Bu hareket, radiusun distal radioulnar eklemdeki hareketine eşlik eden radiusun proksimal radioulnar eklemdeki dönmesi ile üretilir. Proksimal radioulnar eklem, radius başının dönmesini sağlayan bir pivot eklemdir. Radius şaftının hafif eğriliği nedeniyle, bu dönme radiusun distal ucunun distal radioulnar eklemde distal ulna üzerinden geçmesine neden olur. Bu çaprazlama radius ve ulnayı X şeklinde bir pozisyona getirir. Supinasyon, radiusun rotasyonunun kemikleri paralel pozisyonlarına döndürdüğü ve avuç içini öne bakan (supinasyon) pozisyona getirdiği zıt harekettir. Supinasyonun kaşıkla çorba alırken kullandığınız hareket olduğunu hatırlamak yardımcı olur (yukarıdaki şeklin "g" görseli).
Dorsifleksiyon ve Plantar Bükülme
Dorsifleksiyon ve plantar bükülme, bir menteşe eklemi olan ayak bileği eklemindeki hareketlerdir. Ayağın üst kısmı ön bacağa doğru hareket edecek şekilde ayağın ön kısmının kaldırılması dorsifleksiyondur; ayak topuğunun yerden kaldırılması veya ayak parmaklarının aşağı doğru bakması ise plantar bükülmedir. Bunlar ayak bileği ekleminde mevcut olan tek hareketlerdir (yukarıdaki şeklin "h" görseli).
İnversiyon ve Eversiyon
İnversiyon ve eversiyon, arka ayağın tarsal kemikleri (intertarsal eklemler) arasındaki çoklu düzlem eklemlerini içeren karmaşık hareketlerdir ve bu nedenle ayak bileği ekleminde gerçekleşen hareketler değildir. İnversiyon, ayak tabanını orta hatta doğru açacak şekilde ayağın döndürülmesidir; eversiyon ise ayak tabanını orta hattan uzaklaştırır. Ayak, eversiyon hareketinden daha geniş bir inversiyon aralığına sahiptir. Bunlar, düz olmayan bir yüzeyde yürürken veya koşarken ayağı stabilize etmeye yardımcı olan ve basketbol, duvar tenisi veya futbol gibi aktif sporlar sırasında kullanılan hızlı yan yana yön değişikliklerine yardımcı olan önemli hareketlerdir (yukarıdaki şeklin "i" görseli).
Protraksiyon ve Retraksiyon
Protraksiyon ve retraksiyon, skapula veya mandibulanın anterior-posterior hareketleridir. Skapulanın protraksiyonu, omuz bir şeye karşı itilirken veya top atılırken olduğu gibi öne doğru hareket ettirildiğinde meydana gelir. Retraksiyon ise tam tersi bir harekettir ve skapula vertebral kolona doğru posterior ve medial olarak çekilir. Mandibula için protraksiyon, alt çene çeneyi dışarı çıkarmak için öne doğru itildiğinde meydana gelirken, retraksiyon alt çeneyi geriye doğru çeker. (yukarıdaki şeklin "j" görseli)
Depresyon ve Yükselme
Depresyon ve elevasyon, skapula veya mandibulanın aşağı ve yukarı doğru hareketleridir. Skapula ve omuzun yukarı doğru hareketi elevasyon, aşağı doğru hareketi ise depresyondur. Bu hareketler omuz silkmek için kullanılır. Benzer şekilde, alt çenenin yükselmesi ağzı kapatmak veya bir şeyi ısırmak için kullanılan yukarı doğru harekettir ve çökmesi ağzın açılmasını sağlayan aşağı doğru harekettir (yukarıdaki şeklin "k" görseli).
Ekskürsiyon
Ekskürsiyon, mandibulanın bir yandan diğer yana hareketidir. Lateral ekskürsiyon mandibulayı orta hattan uzaklaştırarak sağ veya sol tarafa doğru hareket ettirir. Medial ekskürsiyon mandibulayı orta hattaki dinlenme pozisyonuna döndürür.
Üst Dönme ve Alt Dönme
Superior ve inferior dönme, kürek kemiğinin hareketleridir ve glenoid boşluğun hareket yönü ile tanımlanır. Bu hareketler kürek kemiğinin skapular omurganın inferiorundaki bir nokta etrafında dönmesini içerir ve kürek kemiğine etki eden kas kombinasyonları tarafından üretilir. Superior dönme sırasında, skapular omurganın medial ucu aşağı doğru hareket ederken glenoid kavite yukarı doğru hareket eder. Bu, üst uzuv abdüksiyonuna katkıda bulunan çok önemli bir harekettir. Kürek kemiğinin superior dönmesi olmadan, humerusun büyük tüberkülü kürek kemiğinin akromiyonuna çarpacak ve böylece kolun omuz yüksekliğinin üzerinde herhangi bir abdüksiyonunu önleyecektir. Bu nedenle üst ekstremitenin tam abdüksiyonu için kürek kemiğinin superior dönmesi gereklidir. Superior dönme, elinizle veya omzunuzda ağır bir yük taşırken kol abdüksiyonu olmadan da kullanılır. Ağır bir kitap çantası gibi bir yükü elinize aldığınızda ve sadece tek omzunuzda taşıdığınızda bu dönmeyi hissedebilirsiniz. Çantanın ağırlık taşıma desteğini artırmak için, kürek kemiği süperiora doğru dönerken omuz yukarı kalkar. İnferior dönme, uzuv addüksiyonu sırasında meydana gelir ve skapular omurganın medial ucunun yukarı doğru hareketi ile glenoid boşluğun aşağı doğru hareketini içerir.
Karşıtlık ve Yeniden Konumlandırma
Karşıtlık, başparmağın ucunu bir parmağın ucuyla temas ettiren başparmak hareketidir. Bu hareket, trapezium karpal kemik ile birinci metakarpal kemik arasında oluşan bir eyer eklemi olan birinci karpometakarpal eklemde üretilir. Başparmak karşıtlığı, bu eklemde başparmağın bükülmesi ve abdüksiyonunun bir kombinasyonu ile üretilir. Başparmağın işaret parmağının yanındaki anatomik konumuna geri döndürülmesine repozisyon denir (yukarıdaki şeklin "l" görseli).
| Eklem Tipi | Hareket | Örnek |
| pivot | Tek eksenli eklem; dönme hareketine izin verir | Atlantoaksiyal eklem (C1-C2 vertebra eklemleşmesi); proksimal radioulnar eklem |
| menteşe | Tek eksenli eklem; bükülme/uzama hareketlerine izin verir | Diz; dirsek; ayak bileği; el ve ayak parmaklarının interfalangeal eklemleri |
kondiloid | Çift eksenli eklem; bükülme/uzama, abdüksiyon/addüksiyon ve sirkumdüksiyon hareketlerine izin verir | Parmakların metakarpofalangeal (mafsal) eklemleri; el bileğinin radyokarpal eklemi; ayak parmakları için metatarsofalangeal eklemler |
| eyer | Çift eksenli eklem; bükülme/uzama, abdüksiyon/addüksiyon ve sirkumdüksiyon hareketlerine izin verir | Başparmağın birinci karpometakarpal eklemi; sternoklaviküler eklem |
| düzlem | Çok eksenli eklem; ayağın inversiyon ve eversiyonuna veya vertebral kolonun bükülme, uzama ve lateral fleksiyonuna izin verir | Ayağın intertarsal eklemleri; vertebralar arasındaki superior-inferior artiküler proses eklemleri |
| bilye ve soket | Çok eksenli eklem; bükülme/uzama, abdüksiyon/addüksiyon, sirkumdüksiyon ve medial/lateral rotasyon hareketlerine izin verir | Omuz ve kalça eklemleri |
Yorumlar
Yorum Gönder