Lökositler ve Trombositler
Yaygın olarak beyaz kan hücresi (veya WBC) olarak bilinen lökosit, vücudun hastalıklara karşı savunmasının önemli bir bileşenidir. Lökositler vücudu istilacı mikroorganizmalara ve mutasyona uğramış DNA'ya sahip vücut hücrelerine karşı korur ve kalıntıları temizler. Trombositler, kan damarlarında hasar meydana geldiğinde bunların onarımı için gereklidir; ayrıca iyileşme ve onarım için büyüme faktörleri sağlarlar.
Lökositlerin Özellikleri
Lökositler ve eritrositlerin her ikisi de kemik iliğindeki hematopoetik kök hücrelerden kaynaklansa da, birçok önemli yönden birbirlerinden çok farklıdırlar. Örneğin, lökositler eritrositlerden çok daha az sayıdadır: Tipik olarak µL başına sadece 5000 ila 10.000 adet bulunur. Ayrıca eritrositlerden daha büyüktürler ve çekirdek ve organel bulunduran tam hücreler olan tek şekillenmiş elemanlardır. Sadece bir tür eritrosit olmasına rağmen, birçok lökosit türü vardır. Bu türlerin çoğu, eritrositlerden çok daha kısa bir ömre sahiptir; bazıları birkaç saat, hatta akut enfeksiyon durumunda birkaç dakika kadar kısadır.
Lökositlerin en belirgin özelliklerinden biri de hareketleridir. Eritrositler günlerini kan damarları içinde dolaşarak geçirirken, lökositler vücudun dokularında savunma işlevlerini yerine getirmek için rutin olarak kan dolaşımından ayrılırlar. Lökositler için damar ağı sadece seyahat ettikleri ve kısa süre sonra gerçek hedeflerine ulaşmak için çıktıkları bir otoyoldur. Geldiklerinde, işlevlerine bağlı olarak genellikle makrofaj veya mikroglia gibi farklı isimler verilir. Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi, en küçük kan damarları olan kılcal damarlardan veya diğer küçük damarlardan emigrasyon (Latince "çıkarma" anlamına gelir) veya diapedez (dia- = "içinden"; -pedan = "sıçramak") olarak bilinen ve kan damarı duvarındaki komşu hücrelerin arasından geçtikleri bir süreçle ayrılırlar.
Kılcal damarlardan çıktıktan sonra, bazı lökositler lenfatik doku, kemik iliği, dalak, timus veya diğer organlarda sabit pozisyonlar alacaktır. Diğerleri doku boşluklarında tıpkı amipler gibi hareket eder, plazma zarlarını sürekli olarak genişletir, bazen serbestçe dolaşır, bazen de kimyasal sinyaller tarafından çekildikleri yöne doğru hareket ederler. Bu lökositlerin çekilmesi, yaralı veya enfekte hücrelerin ve yakındaki lökositlerin kimyasal bir "911" çağrısı yayarak, daha fazla lökositin bölgeye çekilmesi sonucu oluşan pozitif kemotaksi (kelimenin tam anlamıyla "kimyasallara yanıt veren hareket") olayı nedeniyle gerçekleşir. Klinik tıpta, mevcut lökosit türlerinin ve yüzdelerinin diferansiyel sayımları genellikle tanı koymada ve tedavi seçmede anahtar göstergelerdir.
Lökositlerin Sınıflandırılması
Bilim insanları boyanmış kan preparatlarını ilk gözlemlediklerinde, lökositlerin sitoplazmalarında belirgin granüller bulunup bulunmadığına göre iki gruba ayrılabileceği ortaya çıktı:
- Granüler lökositler sitoplazma içinde bol miktarda granül içerir. Nötrofiller, eozinofiller ve bazofilleri içerirler.
- Agranüler lökositlerde granüller tamamen eksik olmamakla birlikte, çok daha az sayıda ve daha az belirgindir. Agranüler lökositler, fagositik makrofajlara dönüşen monositleri ve lenfoid kök hücre hattından ortaya çıkan lenfositleri içerir.
Granüler Lökositler
Granüler lökositleri en yaygın olandan en az yaygın olana doğru sırayla ele alacağız. Bunların hepsi kırmızı kemik iliğinde üretilir ve saatler ile günler arasında değişen kısa bir ömre sahiptir. Tipik olarak loblu bir çekirdeğe sahiptirler ve granüllerini en iyi hangi boya türünün vurguladığına göre sınıflandırılırlar (aşağıdaki şekil).
Granüler Lökositler Bir nötrofilin açık leylak renginde boyanan küçük granülleri ve iki ila beş loblu bir çekirdeği vardır. Bir eozinofilin granülleri biraz daha büyüktür ve kırmızımsı-turuncu renkte boyanır ve çekirdeğinde iki ila üç lob bulunur. Bazofil, koyu maviden mora boyanan büyük granüllere ve iki loblu bir çekirdeğe sahiptir.
Tüm lökositler arasında en yaygın olanı olan nötrofiller normalde toplam lökosit sayısının yüzde 50-70'ini oluşturur. Çapları 10-12 µm olup eritrositlerden önemli ölçüde daha büyüktürler. Nötrofil olarak adlandırılırlar çünkü granülleri kimyasal olarak nötr (ne asidik ne de bazik) olan boyalarla en net şekilde görünür. Granüller çok sayıda ancak oldukça incedir ve normalde açık leylak renginde görünür. Çekirdek belirgin loblu bir görünüme sahiptir ve iki ila beş loba sahip olabilir, bu sayı hücrenin yaşıyla birlikte artar. Daha yaşlı nötrofiller artan sayıda loba sahiptir ve genellikle polimorfonükleer (birçok forma sahip bir çekirdek) veya basitçe "polis" olarak adlandırılır. Daha genç ve olgunlaşmamış nötrofiller loblar geliştirmeye başlar ve "bantlar" olarak bilinir.
Nötrofiller enfeksiyon bölgesine hızlı yanıt veren ve bakterileri hedef alan etkili fagositlerdir. Granülleri, bakteri hücre duvarlarını parçalayabilen bir enzim olan lizozim; hidrojen peroksit gibi oksidanlar; ve defensinler, bakteri ve mantar plazma zarlarına bağlanan ve delen proteinler içerir, böylece hücre içeriği dışarı sızar. Anormal derecede yüksek nötrofil sayısı, özellikle bakteriler tarafından tetiklenen enfeksiyon ve/veya enflamasyona işaret eder, ancak yanık hastalarında ve olağandışı stres yaşayan diğer kişilerde de bulunur. Yanık yaralanması, cilt bariyerinin tahrip edilmesinden kaynaklanabilecek enfeksiyonla mücadele etmek için nötrofillerin çoğalmasını artırır. Düşük sayımlar ilaç toksisitesi ve diğer bozukluklardan kaynaklanabilir ve bireyin enfeksiyona yatkınlığını artırabilir.
Eozinofiller tipik olarak toplam lökosit sayısının yüzde 2-4'ünü temsil eder. Ayrıca 10-12 µm çapındadırlar. Eozinofillerin granülleri en iyi eozin olarak bilinen asidik bir boya ile boyanır. Eozinofil çekirdeği tipik olarak iki ila üç loba sahip olacak ve uygun şekilde boyanırsa granüller belirgin bir kırmızı ila turuncu renge sahip olacaktır.
Eozinofillerin granülleri, histaminlerin, bazofiller ve mast hücreleri tarafından üretilen enflamatuar kimyasalların faaliyetlerine karşı koyan antihistaminik moleküller içerir. Bazı eozinofil granülleri parazit solucanlar için toksik moleküller içerir ve bu moleküller vücuda deri yoluyla ya da bireyin çiğ veya az pişmiş balık veya et tüketmesiyle girebilir. Eozinofiller de fagositoz yeteneğine sahiptir ve özellikle antikorlar hedefe bağlanıp bir antijen-antikor kompleksi oluşturduklarında etkilidirler. Yüksek eozinofil sayısı alerji, parazit solucan istilası ve bazı otoimmün hastalıklar yaşayan hastalarda tipiktir. Düşük sayılar ilaç toksisitesi ve strese bağlı olabilir.
Bazofiller en az yaygın lökositlerdir ve tipik olarak toplam lökosit sayısının yüzde birinden azını oluştururlar. Nötrofil ve eozinofillerden biraz daha küçük olup 8-10 µm çapındadırlar. Bazofillerin granülleri en iyi bazik (alkali) boyalarla boyanır. Bazofiller koyu mavi bir leke alan büyük granüller içerir ve o kadar yaygındırlar ki iki loblu çekirdeğin görülmesini zorlaştırabilirler.
Genel olarak, bazofiller enflamatuar yanıtı yoğunlaştırır. Bu özelliği mast hücreleri ile paylaşırlar. Geçmişte mast hücrelerinin dolaşımı terk eden bazofiller olduğu düşünülürdü. Ancak, iki hücre tipi farklı soylardan geliştiği için durum böyle görünmemektedir.
Bazofillerin granülleri, iltihaplanmaya katkıda bulunan histaminler ve kanın pıhtılaşmasına karşı çıkan heparin salgılar. Yüksek bazofil sayısı alerjiler, parazit enfeksiyonları ve hipotiroidizm ile ilişkilidir. Düşük sayılar hamilelik, stres ve hipertiroidizm ile ilişkilidir.
Agranüler Lökositler
Agranüler lökositler sitoplazmalarında granüler lökositlere göre daha küçük, daha az görünür granüller içerir. Çekirdek basit şekildedir, bazen girintili çıkıntılıdır ancak belirgin lobları yoktur. İki ana agranülosit türü vardır: lenfositler ve monositler.
Lenfositler, lenfoid kök hücrelerden ortaya çıkan tek kan elemanıdır. Başlangıçta kemik iliğinde oluşmalarına rağmen, sonraki gelişim ve çoğalmalarının çoğu lenfatik dokularda gerçekleşir. Lenfositler, tüm lökositlerin yaklaşık yüzde 20-30'unu oluşturan ikinci en yaygın lökosit türüdür ve bağışıklık tepkisi için gereklidir. Lenfositlerin boyut aralığı oldukça geniştir; bazı otoriteler iki, bazıları ise üç boyut sınıfı tanımaktadır. Tipik olarak, büyük hücreler 10-14 µm'dir ve daha küçük bir çekirdek-sitoplazma oranına ve daha fazla granüle sahiptir. Daha küçük hücreler tipik olarak 6-9 µm'dir ve çekirdek ile sitoplazma arasında daha büyük bir hacim vardır ve bir "hale" etkisi yaratır. Birkaç hücre 14-17 µm ile bu aralıkların dışında kalabilir. Bu bulgu üç boyut aralığı sınıflandırmasına yol açmıştır.
Üç ana lenfosit grubu doğal öldürücü hücreler, B hücreleri ve T hücrelerini içerir. Doğal öldürücü (NK) hücreler, plazma zarlarında "kendi" proteinlerini ifade etmeyen veya yabancı ya da anormal belirteçler içeren hücreleri tanıma yeteneğine sahiptir. Bu "kendinden olmayan" hücreler kanser hücrelerini, virüsle enfekte olmuş hücreleri ve atipik yüzey proteinlerine sahip diğer hücreleri içerir. Böylece genelleştirilmiş, spesifik olmayan bağışıklık sağlarlar. Daha büyük lenfositler tipik olarak NK hücreleridir.
B lenfositleri ve T lenfositleri olarak da adlandırılan B hücreleri ve T hücreleri, vücudu belirli patojenlere (hastalığa neden olan mikroorganizmalar) karşı savunmada önemli roller oynar ve spesifik bağışıklıkta yer alır. B hücrelerinin bir formu (plazma hücreleri) plazma membranlarının spesifik yabancı veya anormal bileşenlerine bağlanan antikorları veya immünoglobulinleri üretir. Bu aynı zamanda humoral (vücut sıvısı) bağışıklık olarak da adlandırılır. T hücreleri yabancı veya hastalıklı hücrelere fiziksel olarak saldırarak hücresel düzeyde bağışıklık sağlar. Hafıza hücresi, bir patojene maruz kaldıktan sonra oluşan ve sonraki maruziyetlerde hızlı yanıtlar veren hem B hem de T hücrelerinin bir çeşididir. Diğer lökositlerin aksine, hafıza hücreleri uzun yıllar yaşar. B hücreleri kemik iliğinde olgunlaşma sürecinden geçerken, T hücreleri timusta olgunlaşır. Olgunlaşma sürecinin bu bölgesi B ve T hücreleri adını alır. Lenfositlerin işlevleri karmaşıktır ve lenfatik sistem ve bağışıklığı kapsayan bölümde ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Daha küçük lenfositler ya B ya da T hücreleridir, ancak normal bir kan yaymasında ayırt edilemezler.
Anormal derecede yüksek lenfosit sayıları viral enfeksiyonların yanı sıra bazı kanser türlerinin karakteristik özelliğidir. Anormal derecede düşük lenfosit sayıları, HIV enfeksiyonu ve genellikle steroid içeren ilaç tedavilerinin neden olduğu uzun süreli (kronik) hastalık veya immünosupresyonun karakteristik özelliğidir.
Monositler miyeloid kök hücrelerden köken alır. Normalde toplam lökosit sayısının yüzde 2-8'ini temsil ederler. Tipik olarak 12-20 µm'lik büyük boyutları ve girintili çıkıntılı veya at nalı şeklindeki çekirdekleriyle kolayca tanınırlar. Makrofajlar dolaşımı terk etmiş monositlerdir ve döküntüleri, yabancı patojenleri, yıpranmış eritrositleri ve diğer birçok ölü, yıpranmış veya hasarlı hücreyi fagosite ederler. Makrofajlar ayrıca antimikrobiyal defensinler ve diğer lökositleri enfeksiyon bölgesine çeken kemotaktik kimyasallar salgılar. Bazı makrofajlar sabit yerlerde bulunurken, diğerleri doku sıvısı içinde dolaşır.
Anormal derecede yüksek monosit sayısı viral veya mantar enfeksiyonları, tüberküloz ve bazı lösemi türleri ve diğer kronik hastalıklarla ilişkilidir. Anormal derecede düşük sayılar tipik olarak kemik iliğinin baskılanmasından kaynaklanır.
Lökositlerin Yaşam Döngüsü
Çoğu lökosit, tipik olarak saatler veya günlerle ölçülen nispeten kısa bir ömre sahiptir. Tüm lökositlerin üretimi CSF'lerin ve interlökinlerin etkisi altında kemik iliğinde başlar. Lenfositlerin ikincil üretimi ve olgunlaşması, germinal merkezler olarak bilinen lenfatik dokunun belirli bölgelerinde gerçekleşir. Lenfositler tamamen mitoz yeteneğine sahiptir ve aynı özelliklere sahip hücre klonları üretebilir. Bu kapasite, bireyin geçmişte karşılaştığı birçok tehdide karşı yaşamı boyunca bağışıklığını korumasını sağlar.
Lökosit Bozuklukları
Lökopeni, çok az sayıda lökositin üretildiği bir durumdur. Bu durum belirginse, kişi hastalıklardan korunamayabilir. Aşırı lökosit çoğalması lökositoz olarak bilinir. Lökosit sayıları yüksek olsa da, hücrelerin kendileri genellikle işlevsizdir ve bireyi hastalık için artan risk altında bırakır.
Lösemi, çok sayıda lökosit içeren bir kanserdir. Miyeloid çizgiden (miyelositik lösemi) veya lenfoid çizgiden (lenfositik lösemi) sadece belirli bir lökosit türünü içerebilir. Kronik lösemide olgun lökositler birikir ve ölmezler. Akut lösemide ise genç, olgunlaşmamış lökositlerin aşırı üretimi söz konusudur. Her iki durumda da hücreler düzgün çalışmaz.
Lenfoma, kötü huylu T ve/veya B lenfosit kitlelerinin lenf düğümlerinde, dalakta, karaciğerde ve diğer dokularda toplandığı bir kanser türüdür. Lösemide olduğu gibi, kötü huylu lökositler düzgün çalışmaz ve hasta enfeksiyona karşı savunmasızdır. Bazı lenfoma türleri yavaş ilerleme eğilimindedir ve tedaviye iyi yanıt verir. Diğerleri hızlı ilerleme eğilimindedir ve agresif tedavi gerektirir, bu olmadan hızla ölümcüldürler.
Plateletler
Zaman zaman plateletlerin trombosit olarak adlandırıldığını görebilirsiniz, ancak bu isim onların bir hücre türü olduğunu düşündürdüğü için doğru değildir. Platelet bir hücre değil, megakaryosit adı verilen bir hücrenin sitoplazmasının plazma membranı ile çevrili bir parçasıdır. Megakaryositler miyeloid kök hücrelerden türemiştir ve büyüktür, tipik olarak 50-100 µm çapındadır ve genişlemiş, loblu bir çekirdek içerir. Daha önce belirtildiği gibi, böbrekler ve karaciğer tarafından salgılanan bir glikoprotein olan trombopoietin, megakaryositlere dönüşen megakaryoblastların çoğalmasını uyarır. Bunlar kemik iliği dokusu içinde kalır (aşağıdaki şekil) ve nihayetinde kemik iliği kılcal damarlarının duvarları boyunca uzanan ve her biri bir parça plazma zarı ile çevrili binlerce sitoplazmik parçayı dolaşıma salan platelet öncü uzantıları oluşturur. Bu kapalı parçalar trombositlerdir. Her megakarosit ömrü boyunca 2000-3000 platelet salgılar. Platelet salınımını takiben, bir hücre çekirdeğinden biraz daha fazlası olan megakaryosit kalıntıları makrofajlar tarafından tüketilir.
Plateletler nispeten küçüktür, 2-4 µm çapındadır, ancak çok sayıdadır, tipik olarak µL kan başına 150.000-160.000'dir. Dolaşıma girdikten sonra yaklaşık üçte biri, bir kan damarındaki herhangi bir yırtılmaya yanıt olarak daha sonra salınmak üzere depolanmak üzere dalağa göç eder. Daha sonra kan kaybını sınırlamak olan birincil işlevlerini yerine getirmek üzere aktive olurlar. Plateletler sadece yaklaşık 10 gün kalır, daha sonra makrofajlar tarafından fagosite edilir.
Plateletler, bir damarın hasar görmesinin ardından kan akışının durdurulması olan hemostaz için kritik öneme sahiptir. Ayrıca dokunun, özellikle de bağ dokusunun büyümesi ve onarımı için gerekli olan çeşitli büyüme faktörleri salgılarlar. Konsantre platelet infüzyonları artık bazı tedavilerde iyileşmeyi teşvik etmek için kullanılmaktadır.
Platelet Bozuklukları
Trombositoz, çok fazla plateletin bulunduğu bir durumdur. Bu durum, potansiyel olarak ölümcül bir hastalık olan istenmeyen kan pıhtılarının (tromboz) oluşumunu tetikleyebilir. Trombositopeni olarak adlandırılan yetersiz sayıda platelet varsa, kan düzgün pıhtılaşmayabilir ve aşırı kanama meydana gelebilir.
| İNTERAKTİF BAĞLANTI Michigan Üniversitesi Webscope'larını görüntüleyin ve kan slaytlarını daha ayrıntılı olarak keşfedin. Webscope özelliği, lamları mekanik bir sahnede olduğu gibi hareket ettirmenize olanak tanır. Büyütmeyi artırabilir ve azaltabilirsiniz. İlk iki kan yaymasından tanımlamaya çalıştıktan sonra lökositlerin her birini ayrı ayrı gözden geçirme şansınız vardır. Buna ek olarak, birkaç çoktan seçmeli soru bulunmaktadır. Oluşan çeşitli unsurları tanıyabiliyor ve tanımlayabiliyor musunuz? Bunu, görüntü boyunca tarama yaparak sistematik bir şekilde yapmanız gerekecektir. Standart yöntem bir ızgara kullanmaktır, ancak bu kaynakla bu mümkün değildir. Her lökosit tipini içeren basit bir tablo oluşturmayı deneyin ve ardından tanımladığınız her hücre tipi için bir işaret koyun. En az 50 ve belki de 100 kadar farklı hücreyi sınıflandırmaya çalışın. Saydığınız hücrelerin yüzdesine dayanarak, sayılar normal bir kan yaymasını mı temsil ediyor yoksa anormal bir şey var gibi mi görünüyor? |
Yorumlar
Yorum Gönder