Üreme Sistemi Bölüm Değerlendirmesi
Testiküler Üreme Sisteminin Anatomisi ve Fizyolojisi
Gametler, yavruları oluşturmak için birleşen üreme hücreleridir. Gonad adı verilen organlar, insan üremesini düzenleyen hormonlarla birlikte gamet üretir. Erkek gametlere sperm denir. Spermatogenez, yani sperm üretimi, testisin büyük bir kısmını oluşturan seminifer tübüller içinde gerçekleşir. Testis torbası, testisleri vücut boşluğunun dışında tutan kas kesesidir.
Spermatogenez, spermatogonia'nın (kök hücreler) mitotik bölünmesi ile başlar ve primer spermatositler üretilir, bunlar iki mayoz bölünme geçirerek sekonder spermatositlere ve ardından haploid spermatidlere dönüşür. Spermiyogenez sırasında spermatidler spermatozoaya (oluşmuş sperm) dönüşür. Seminifer tübüllerden salındıktan sonra spermler epididime taşınır ve burada olgunlaşmaya devam ederler. Boşalma sırasında spermler, skrotumu terk eden spermatik kordondaki bir kanal olan duktus deferens yoluyla epididimden çıkar. Duktus deferensin ampullası, ejakülatör kanalda fruktoz ve proteinlere katkıda bulunan bir bez olan seminal vezikül ile buluşur. Sıvı, prostattan gelen salgıların semeni oluşturmak üzere eklendiği prostatik üretra boyunca devam eder. Bu salgılar spermin üretradan geçerek kadın üreme sistemine girmesine yardımcı olur. Bulboüretral bezlerden gelen salgılar spermleri korur ve penil (süngerimsi) üretrayı temizler ve kayganlaştırır.
Penis, erkeğin çiftleşme organıdır. Cinsel uyarılma penisin kan damarlarında vazodilatasyonu etkinleştirdiğinde, corpora cavernosa ve corpus spongiosum adı verilen erektil doku sütunları kanla dolar. Testosteron cinsel organları ve cinsel dürtüyü düzenler ve korur ve ergenliğin fiziksel değişikliklerini tetikler. Testisler ve endokrin sistem arasındaki etkileşim, negatif bir geri bildirim döngüsü ile testosteron üretimini hassas bir şekilde kontrol eder.
Yumurtalık Üreme Sisteminin Anatomisi ve Fizyolojisi
Dış kadın cinsel organları topluca vulva olarak adlandırılır. Vajina rahme giriş ve çıkış yoludur. Penis, sperm vermek için vajinaya yerleştirilir ve bebek doğum sırasında vajinadan rahimden çıkar.
Yumurtalıklar, oogenez adı verilen bir süreçte dişi gametler olan oositleri üretir. Spermatogenez ile benzer şekilde, mayoz, haploid gameti (bu durumda bir yumurtayı) üretir; ancak süreç, sadece bir sperm tarafından döllenmiş bir oosit içinde tamamlanır. Yumurtalıkta, destek hücreleri ile çevrili bir oosit folikül olarak adlandırılır. Folikülogenezde primordial foliküller primer, sekonder ve tersiyer foliküllere dönüşür. Sıvı dolu antrumlarıyla erken tersiyer foliküller, 28 günlük yumurtalık döngüsünde büyümek için ön hipofiz tarafından üretilen bir gonadotropin olan FSH'daki artışla uyarılacaktır. Büyüyen foliküllerdeki granüloza ve teka hücrelerini destekleyen östrojenler, kan dolaşımındaki östrojen seviyesi hipotalamus ve hipofizde negatif geri bildirimi tetikleyecek kadar yüksek olana kadar üretilir. Bu, FSH ve LH'nin azalmasıyla sonuçlanır ve yumurtalıktaki üçüncül foliküllerin çoğu atreziye uğrar (ölürler). Genellikle en fazla FSH reseptörüne sahip olan bir folikül bu dönemde hayatta kalır ve artık baskın folikül olarak adlandırılır. Baskın folikül daha fazla östrojen üreterek pozitif geri bildirimi ve yumurtlamayı tetikleyecek LH dalgalanmasını tetikler. Ovulasyonu takiben, boş folikülün granüloza hücreleri luteinize olur ve progesteron üreten korpus luteuma dönüşür. Yumurtlanan oosit, çevresindeki granüloza hücreleriyle birlikte uterus tüpünün infundibulumu tarafından alınır ve hareket eden siller, tüpün içinden uterusa doğru taşınmasına yardımcı olur. Döllenme uterus tüpü içinde gerçekleşir ve mayoz bölünmenin son aşaması tamamlanır.
Uterusun üç bölgesi vardır: fundus, gövde ve serviks. Uterus, üç katmandan oluşur: dış perimetrium, kaslı myometrium ve iç endometrium. Endometrium, adet döngüsü sırasında foliküller tarafından salınan östrojene yanıt verir ve hamileliğe hazırlık için kan damarlarında artışla birlikte kalınlaşır. Eğer yumurta döllenmezse, corpus luteumun yaşam süresini uzatmak için herhangi bir sinyal gönderilmez ve bozunur, progesteron üretimi durur. Progesterondaki bu düşüş, regl veya adet kanaması olarak adlandırılan bir süreçte endometriyumun iç kısmının dökülmesiyle sonuçlanır.
Memeler, bir çocuğun doğumundan sonra laktasyon adı verilen bir süreçte süt üretmek için kullanılabilen yardımcı organlardır. Doğum kontrol hapları sabit seviyelerde östrojen ve progesteron sağlayarak hipotalamus ve hipofizi olumsuz yönde etkiler ve FSH ve LH salınımını baskılayarak yumurtlamayı engeller ve gebeliği önler.
Erkek ve Kadın Üreme Sistemlerinin Gelişimi
Erkeklerin ve kadınların üreme sistemleri gebe kaldıktan kısa bir süre sonra gelişmeye başlar. Y kromozomu üzerindeki SRY adı verilen bir gen, testis gelişimini eş zamanlı olarak uyaran ve dişi yapıların gelişimini baskılayan bir dizi olayın uyarılmasında kritik öneme sahiptir. Embriyonik testisteki Leydig hücreleri tarafından üretilen testosteron erkek cinsel organlarının gelişimini uyarır. Testosteron mevcut değilse, kadın cinsel organları gelişecektir.
Gonadlar ve diğer bazı üreme dokuları iki potansiyelli olarak kabul edilirken, iç üreme yapılarını oluşturan doku sadece erkek (Wolffian) veya sadece dişi (Müllerian) yapılara dönüşecek kanallardan kaynaklanır. Bir yetişkin olarak üreyebilmek için bu sistemlerden birinin düzgün bir şekilde gelişmesi, diğerinin ise bozulması gerekir.
Üreme sistemlerinin daha da gelişmesi ergenlik çağında gerçekleşir. Ergenlikte meydana gelen değişikliklerin başlaması, hipotalamus ve hipofiz bezindeki negatif geri bildirime karşı duyarlılığın azalması ve gonadların FSH ve LH uyarımına karşı duyarlılığının artması sonucudur. Bu değişiklikler östrojen ya da testosteron artışına yol açar. Seks steroid hormonlarındaki artış, gonadların ve diğer üreme organlarının olgunlaşmasına yol açar. Spermatogenezin başlamasının yanı sıra yumurtlama ve adet kanaması da başlar. Seks steroid hormonlarındaki artışlar da ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişmesine yol açar.
Önceki Ders: Erkek ve Kadın Üreme Sistemlerinin Gelişimi
Sonraki Ders: Üreme Sistemi Değerlendirme Soruları
Yorumlar
Yorum Gönder